Çin Halk Cumhuriyeti’nin 70. Yılı Üzerine

Çin Halk Cumhuriyeti’nin 70. yılındayız. Çin kaynakları, bu vesileyle ülkenin başarılarına vurgu yapıyor; küresel Batılı kaynaklar ise zayıflıklarına. Bu iki farklı bakışın dengeli bir değerlendirmesini yapmak şart.

Küresel Batı’nın beklentisi, Çin’in, ekonomisini dışa açarak, Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olarak, yurtdışına daha fazla öğrenci göndererek vb., er ya da geç bir piyasa ekonomisine dönüşeceği, tek partili düzenden Batılı türden ‘çok partili’ bir düzene geçeceği (bu Batılı modeli uygulayıp da rahata eren bir tane bile Asya ülkesi varsa haber etsin) gibi iyimser bir nitelik taşıyordu.

Amerikan hükümeti, ilginç bir biçimde, Sovyetlerin çözül­mesinden başlayarak, Çin’e bilerek ya da bilmeyerek, Mark­sist bir açıdan bakıyordu!!! Temel Marksist düşünceye göre (üstünde çokça tartışma olmakla birlikte) ekonomik ilişkiler altyapısal olarak siyaset başta olmak üzere diğer tüm üstya­pı kurumlarını belirliyordu. Çin’in zenginleşirken Batı tipin­de bir ‘demokratikleşme’ye gitmemesi, Marksizm’i olmasa da dogmatik Marksizm’i geçersiz kılacak bir nitelikteydi.

İnsan toplumları, yalnızca belirlenimci yasalarla açıklana­maz. İnsan bilimleri, doğa bilimlerine indirgenemez. Bunun nedeni, insanın doğayı değiştirme gücü ve olasılığında ya­tar. İnsan toplumlarında ona etki eden devletler, şirketler, kurumlar, hak arama hareketleri vb. vardır. Maddi altyapı koşulları, bu öznelerin yaptıklarıyla etkileşimli olarak gele­ceğe doğru yol alır.

KÜRESEL BATI’NIN DOGMATİK MARKSÇILIĞI

Devrimin ekonomik olarak en ileri toplumlarda gerçekleşe­ceği savı (Marks’ın İngiltere’de devrim öngörüsünün tutma­yışını anımsayalım), tam da bu nedenle yanlıştır. Bir devrimi ya da herhangi bir toplumsal gelişmeyi yalnızca gelir düzeyi, üretim düzeyi, işsizlik oranı, enflasyon vb. gibi nesnel koşul­lar tek başına belirlemez.

Bir de öznel koşullar vardır: Toplumsal değişimden yana ve buna karşı olan oyuncuların planladıkları ve güçleri ile kay­nakları ve insanları seferber etme becerileri de etkili olur. Böylelikle, öznel özelliklerin (örneğin güçlü bir muhalefet örgütü ya da partisi) nesnel koşullara baskın çıkmasıyla, devrim beklenmeyen bir ülkede devrim olabilir ve de yok­luktan kırılan, devrim beklenen ülkelerde, öznel nedenlerle, hakkını arayanlar iyi örgütlenemedikleri için devrim gerçek­leşmez. İşte küresel Batı’nın Çin’le ilgili yanılgısı, yalnızca nesnel koşullara bakması, öznel özellikleri gözden kaçırıyor olmasındaydı.

ÇKP’NİN SOVYET DERSLERİ

Aslında küresel Batı’nın bu hatasında, Sovyetlerin çökü­şünün büyük payı var. Orada, sosyalizm adı altında yeni bir egemen sınıf türemiş ve Sovyetlerin ortadan kalkması da dışarıdan müdahalelerden çok, bu egemen sınıfın çıkarla­rından ileri gelmişti. Birçok örnekte, Sovyetlere son veren Komünist Partisi yöneticilerinin hatırı sayılır bir bölümünün, çöküşle birlikte sonradan görme yeni zengin sınıfı oluştur­duğuna tanıklık etmiştik. Küresel Batı’nın Çin ile ilgili bek­lentisi de bu yöndeydi. Çin’in yüzünü dünya kapitalizmine dönmesiyle, ülkede yeni bir egemen sınıf oluşacak ve bun­lar, “komünizm bizim çıkarımıza değil; tümüyle kapitalizme geçelim” diyeceklerdi.

Oysa ÇKP, Sovyet yenilgisinden acı bir ders çıkarmıştı. Ko­münizmi bırakmak yerine, onu yeniden tanımladılar. Ülkede komünizmin kurulmasına çok vardı, önce Çin kalkınmalıydı; ancak ondan sonra komünizme geçilebilirdi. Bu geçiş dö­neminde, Çin usulü sosyalizm uygulanacaktı. Bundan kasıt ise kamu iktisadı teşekküllerinin (KİT) stratejik amaçlarla korunduğu, fakat özel sektörün de girişimciliğe özendi­rildiği bir düzendi. İşte, küresel Batı’nın beklentisi, ya Sov­yetlerdeki türden darbe-renkli devrim-meclisi bombalama bulamacı kanlı bir ‘Batılılaşma’ ya da bu KİT’lerin verimsiz oldukları iddiasıyla bir bir özelleştirilmesiydi.

KİT’LER VERİMSİZ Mİ?

Bu verimsizlik üstünde biraz duralım: İktisatta iki tür ve­rimlilik kavramı vardır. Birincisi üretimsel verim, ikincisi dağıtımsal verimdir. Bir ülke üretim anlamında çok verimli olabilir, fakat kaynakların topluma dağılımında büyük bir adaletsizlik varsa, bu hem etik değildir hem de o ülkenin er ya da geç toplumsal patlama noktasına gelmesine yol açar. KİT’leri tümden özelleştirirseniz, işsizliği uçurmakla kalmayıp dışa bağımlılığınızı arttırırsınız. Örneğin, kâğıt bile üretemez hale gelip kâğıdı dolar kuru üstünden dışarıdan alırsınız. Yerli üretimi ne kadar kısarsanız, enflasyonu o kadar uçurursunuz. Ayrıca her üretim yüksek kazançlı de­ğildir. Bu nedenle, özel sektör o alanlara girmez. Yine de o mal ve hizmet üretimlerinin yapılması gerekiyor. Örneğin, tümüyle serbest piyasacı bir ülkede, yetimhaneler açıla­mayacaktır. Kâr getirmez. Tümüyle özel sektöre bırakılsa besin, elektrik, su ve ulaşım mal ve hizmetlerinin üretimi sekteye uğrayacaktı. İşin gülünç yanı, Çin’e serbest piyasa­ya geçmesini salık veren küresel Batı, asla tümüyle serbest piyasaya geçmiyordu, geçmedi de.

Devamı M5 Dergisi Aralık 2019 Sayısında…