Çin’in uzay politikaları ve gelecek hedefleri

Son yıllarda devletler arasındaki rekabet uzaya taşınmıştır. Uzay alanındaki belirsizlikler devletler için güvenlik endişesine sebep olduğundan Çin, uzay alanında rekabetini artırmayı ve üstünlük kazanmayı hedeflemektedir. Bunun için de kapsamlı bir uzay politikası oluşturmuştur.

Çin’in modern dönem uzay çalışmaları, 1955 yılında ABD’den uzay bilimi alanında eğitim almış bilim insanlarının yurda dönüşü ile başlamıştır. Bu bilim insanlarından Qian Xuesen, uzay biliminin kurucu babası olarak bilinmektedir. Sadece uzay bilimi değil kurduğu bilim akademisiyle bütün bilim alanlarına liderlik etmiştir. 1955’te ülkeye döner dönmez Avrupa ve Amerika’da eğitim alan bilim insanlarını toplayarak nükleer silah ve uzay programlarını oluşturmuştur. Mao ve dönemin Dışişleri Bakanı Zahou Enlai, Çin Halk Kurtuluş Ordusu (PLA) komutanlarından Nie Rongzen tarafından desteklenmiştir. Mao dönemi nükleer çalışmaların yanında gelişen uzay programları Deng Xiaoping’in yönetimi ele geçirmesi ile yön değiştirmiştir. Deng dönemi uzay politikaları “açıklık ve iş birliği” temalı “bilim ve teknolojik kalkınma” hedefleri dogrultusunda gelişmiştir1. Çin’in uzay alanında kurduğu iş birlikleri ve acil ihtiyaçlara yönelik uzay programları sonucunda edindiği tecrübe ve ekonomik gelişmesinin katkısı ile 2000 yılı sonrası yeni bir dönem başlamıştır. İnsanlı uzay uçuşu, uzay istasyonu, ASAT testleri ve Ay’a yönelik yaptığı keşif programları ile dikkatleri üzerine çekmiş ve ikinci bir uzay yarışını başlatmıştır2. Günümüzde Çin, sahip olduğu uydu ve uzay alanında ayırdığı kaynak bakımından ikinci sırada, son 3 yıldır küresel fırlatma oranlarında ise birinci sırada yer almaktadır.

EKONOMİK AMAÇLAR

Xiaoping’in başlattığı ekonomik açılım modeli uzay alanında da uygulanmış ve yüksek teknolojik ürün ihracatında kazandırdığı avantajlar ile stratejik endüstriyel alan olarak kabul edilmişitir. Çin Ulusal Uzay Ajansı’nın (CNSA) belirlediği ekonomik misyon “Çin uzay endüstrisi, ulusal genel kalkınma stratejisine tabidir ve hizmet vermektedir, bilimsel, bağımsız, huzurlu, yenilikçi ve açık kalkınma ilkelerine bağlı kalmaktadır. Uzay endüstrisinin gerçek durumunu göz önünde bulundurarak, endüstrinin kapsamlı, koordineli ve sürdürülebilir kalkınmasını sürdürmek için uzay teknolojisi, uzay uygulamaları ve uzay bilimi ile ilgili faaliyetlerinin kapsamlı planlarını ve düzenlemesini yapmaktadır”.

CNSA misyonunda belirtildiği gibi Çin uzay politikaları, genel kalkınmayı destekleyecek şekilde planlanmaktadır. Bu bağlamda hali hazırda bölgesel olarak hizmet veren Beidou Küresel Konulamdırma Sistemi küresel olarak hizmet vermek için Haziran ayında tamamlanmış ve yakında hizmete girecektir. Birincisini 2017 yılında yörüngeye yerleştirdiği Head isimli uydu serisi uzaktan algılama ile ticari gemilerin takibini gerçekleştirecektir. Uydu, Skywalker isimli ticari bir uydu takımyıldızının da ilk uydusu olarak fırlatılmıştır.

Tianqi uyduları ile yapılan Apocalypse (Kıyamet) takımyıldızı ise nesnelerin interneti için veri iletimi amacıyla tasarlananmıştır. Bunların dışında Xiaoxiang nano uydusu, 192 uyduyu içeren Tianfuguoxing uydu serisi diğer ticari amaçlı programlardır5. Çin’in uluslararası ticarete açıldıktan sonra 1998-2006 yılları arasında sadece uydu navigasyon pazarındaki payı yılda %50 oranında büyüme göstermiştir. Küresel fırlatma hizmetlerinde de payını artırmaktadır.

Ekonomik amaçlı uzay programları içinde gözlem uyduları ile akıllı tarım politikaları, deniz gözlemi ile balıkçılığı destekleme, taşımacılık hizmetlerinin takibi gibi alanları destekleme yöntemi kullanarak uzay programlarıyla desteklenmiş bir ekonomik kalkınma modeli uygulanmaktadır.

Çin’in uzay programları 2050 yılına kadar uzay üstünlüğünü ele geçirme hedefine hizmet etmektedir. 2050 yılına kadar hazırlanan yol haritası 3 aşamadan oluşmaktadır; Entegre uzay bilimi kurmak ve bilim uyduları fırlatmak, gezegensel bilimsel laboratuvarın fırlatılması- Mars araştırması ve uzaya daimi yerleşmektir.

Çin Kuşak-Yol projesi uydular ile desteklenerek ticaretin akışının takibi ve güvenliğinin sağlanması planlanmaktadır. Çin’in uzay alanında ekonomik uluslararası iş birliklerini, Çin Uzay Bilimi ve Teknoloji Kurumu (CASC) çatısı altında yer alan Çin Seddi Sanayi Şirketi (CGWİC) yürütmektedir. Bu kurum Çin’in devlet merkezli tüm uzay şirketlerinin ticari müzakerelerini yürütmekte ve anlaşmaları düzenlemektedir.

ASKERİ AMAÇLAR

Çin askeri uzay faaliyetleri “iki bomba, bir uydu” programı ile başlamış ve Dong Fang Hong iletişim uydusu ile başlatılmıştır. Bu uyduların ilk serileri askeri haberleşme amaçlı kullanılmıştır.

Ekonomik amaçların Çin uzay faaliyetlerinde artış gösterdiği 1980 sonrası dönemde çift amaçlı kullanılacak uydu programları uygulamıştır7. Yer ve okyanus gözlem uyduları ile askeri izleme ve bilimsel veri toplama amaçları birlikte kullanıldığı düşünülmektedir.8 Çin’in FSW geri döndürülebilir uzay araçları ve amaçları açıklanmamış olan JSSW deneysel uyduların askeri amaçlar taşıdığı düşünülmektedir9. Çin’in bu yöntemle uzay programlarını ticari ve bilimsel tanıtma yöntemiyle askeri faaliyetlerini gizli tuttuğu iddia edilmektedir.10 Çin tarafından resmi olarak açıklanan Shen Tong ve Feng Hou uyduları askeri iletişim amaçlıdır. Bunun yanında 2008 yılında yaptığı ASAT testi ise bilinen diğer askeri faaliyettir.

ASAT silahlarına ABD ve Rusya’dan sonra sahip olan üçüncü ülke Çin olmuştur. Bu test yörüngeye yaydığı binlerce enkaz ve güvenlik endişeleri sebebiyle ABD ve AB ülkeleri tarafından kınanmıştır. Fakat Çin aynı dönemde Rusya ile birlikte “Dış Uzayda Silah Yerleştirilmesinin Önlenmesi, Dış Uzay Nesnelerine Karşı Tehdit veya Güç Kullanımı Antlaşması” taslağını önermiştir. BM Genel Kurulu ve Silahsızlanma Konferanslarında uzayın silahlanmasının önlenmesi için çaba harcamaktadır. Çin bu yöntem ile uzay alanında ABD’nin çok gerisinde kaldığı için güvenliğini uluslararası uzay hukukunun gelişmesi yoluyla sağlamayı amaçlamaktadır.

Çin uzay kurumları (PLA) Ulusal Savunma İçin Bilim, Teknoloji ve Sanayi Devlet İdaresi (SASTIND) kurumu altında yer almaktadır ve ortak çalışmaktadır. Ulusal savunma için bilim, teknoloji ve endüstrinin idari ve düzenleyici ajansı olarak konumlanmıştır. Bu sebeple Çin’in uzay faaliyetlerinin askeri faaliyetlerden bağımsız yürütülmesi mümkün gözükmemektedir. Çin uzay şirketlerinden CASC ve CASIC alt kurumları ile birlikte askeri füzeler, askeri uydu sistemleri, her türlü silah ve havacılık sistemlerinin geliştirerek PLA’nın “bilişim, bilgi, bilgili modern savaş” stratejisi kapsmında modern teknolojik silahlarla donatılmasına destek olmaktadır.

SİYASİ AMAÇLAR

“Geniş kozmosu keşfetmek, uzay endüstrisini geliştirmek ve Çin’i bir uzay gücüne dönüştürmek, aralıksız takip ettiğimiz bir rüyadır.”.

-“2016’da Çin’in Uzay Etkinlikleri”

Çin’in ilk uydusu Dong Fang Hong 1972 yılında fırlatıldığında ABD ve Rusya’nın ilk uydularından daha büyük tasarlanmıştır. Soğuk Savaş dönemi uzay yarışının bir prestij aracı olarak kullanılması Çin uzay programlarına da yansımıştır. Dünya ticaretinden ve ithalatından soyutlanmış Çin’in tek başına uydu geliştirmesi ulusal imaj bakımından dikkat çekici olmuştur. Dönemin Dışişleri Bakanı Enlai nükleer faliyetler ve uzay çalışmalarının uluslararası sistemde elini güçlendireceğini savunmuştur.12 Nitekim ilk uydunun fırlatıldığı 1970 yılından iki yıl sonra ABD Başkanı Nixon Çin’i zayeret etmiş ve iki ülke arasında diplomatik ilişkileri başlatmıştır. Bu olay Çin Komünist Partisi Çin’in resmi temsilcisi olarak kabul edilmesiyle sonuçlanmıştır.

Çin’in siyasi uzay politikaları 1980 sonrası ekonomik açılım ile ekonomik politik amaçlara yönelik olarak bir dönüşüm geçirmiştir. Dönemin uzay programlarında ekonomik anlaşmalar, teknoloji değişimi amaçlı iş birlikleri, uzay teknolojilerinin modernizasyonu, fırlatma ve uydu ihracatı gibi ekonomik politikalar uygulanmıştır.

Çin, 2000 sonrası yaptığı ataklarla uzay alanında daha çok inisiyatif alarak küresel düzeyde uzay faaliyetlerine yön vermeyi amaçlamaktadır. Doğu Asya ve Pasifik bölgesinde etki alanını genişletmek için Asya-Pasifik Uzay İşbirliği Örgütü’nü (APSCO) kurmuştur. Örgüte katılımları teşvik etmek amacıyla Fengyun meteoroloji uydularını ilk olarak APSCO’ya katılma niyetinde olduğunu ifade eden ülkelerle paylaşmıştır13. Çin ASPCO’da sadece ekonomik olarak en büyük devlet değil, aynı zamanda tüm üyelerin en gelişmiş uzay yeteneklerine sahip ülkesidir. Üye ülkelerin uzay faaaliyetlerinde yön verecek bir etkiye sahiptir.

Çin, ticaret yollarının kontrolü ve güvenliği için diğer ülkelerde inşa ettiği limanlar ve yolların işletim hakkını ele geçirmektedir. Benzer bir yöntemi uzay istasyonlarında da kullanmaktadır. Uzay istasyonları inşa ettiği ülkelerde hizmetlerin ücreti karşılığında istasyonların yönetimini de ele almaktadır. Şu ana kadar; Pakistan, Kenya (Malindi) ve Namibya (Swakopmund) gibi ülkelerde gözlem istasyonlarına sahiptir (Cheng, 2015: 436). Bu programla yerden uzayın izlenmesi için Dünya’nın birçok yerinden geniş bir gözlem ağı kurmayı hedeflemektedir.

Çin’in siyasi uzay politikaları 1980 sonrası ekonomik açılım ile ekonomik politik amaçlara yönelik olarak bir dönüşüm geçirmiştir. Çin, 2000 sonrası yaptığı ataklarla uzay alanında daha çok inisiyatif alarak küresel düzeyde uzay faaliyetlerine yön vermeyi amaçlamaktadır. Doğu Asya ve Pasifik bölgesinde etki alanını genişletmek için Asya-Pasifik Uzay Işbirliği Örgütü’nü (APSCO) kurmuştur.

UZAY GELECEK HEDEFLERİ

Çin’in uzay programları 2050 yılına kadar uzay üstünlüğünü ele geçirme hedefine hizmet etmektedir.

2050 yılına kadar hazırlanan yol haritası 3 aşamadan oluşmaktadır;

1) Entegre uzay bilimi kurmak ve bilim uyduları fırlatmak,

2) Gezegensel bilimsel laboratuvarın fırlatılması ve Mars araştırması,

3) Uzaya daimi yerleşmek (Rongping Mu and Yonggang Fan, 2015: 418).

Programın ilk ana hedefi 2020 yılına kadar tüm alanlarda tam kapasite gözlem hedefine oldukça yaklaşmıştır.

Bu yıl içinde fırlatılması planlanan uyduların fırlatma işlemleri tamamlandığında gözlem uydu ağları kurulmuş olacaktır. İkinci ana hedefi 2030’da Ay’a insanlı uçuş kapsamında, roketler (LM-5, 5B, 7A) ve uzay araçları denemeleri devam etmektedir. Bu görev için kullanılacak Wenchang (Hainan) Uydu Fırlatma Merkezi 2014 yılında tamalanmıştır.

2045 yılına kadar Ay yüzeyinde bir gözlem evi inşası ve 2050 Mars’a insanlı uçuş programın son aşamalarıdır.

SONUÇ

Çin ve ABD uzay alanında da bir rekabet içerisindedir. Uzay alanındaki belirsizlikler devletler için güvenlik endişesine sebep olmaktadır. Bu sebeple Çin uzay alanında rekabet edilebilirliğini artırmayı ve üstünlük kazanmayı hedeflemektedir. Bunun için Kapsamlı bir uzay politikası oluşturmuştur. Özellikle kuantum uyduların kullanımının yaygınlaşması ve bu uydulardan oluşacak geniş bir uydu ağı güvenilir iletişim sağlanması açısından Çin’i rakiplerine kıyasla avantajlı konuma taşıyacaktır. Tüm bu çarpıcı yeniliklere rağmen Çin uzay teknolojilerinde ürün kalitesi ve bürokrasi gibi engeller programın hızını kesmektedir. Çin’in bu alanlarda yapacağı düzenlemeler ile uzay programlarının amaçlarına ulaşması daha kolaylaşacaktır.
Çin’in