50 binden fazla motor: TÜMOSAN-2

Motor tahrik ve aktarma organları ile benzeri teçhizat üretmek için 1976 yılında kurulan TÜMOSAN, bugün Türk savunma sanayiine kadar uzanan geniş bir sahada yerli ve milli üretim için çabalıyor. Geçen sayıda ilk bölümünü ele aldığımız Türkiye’nin gururu olan TÜMOSAN dosyamızın ikinci kısmına kaldığımız yerden devam ediyoruz.

AR-GE MERKEZİ

TÜMOSAN askeri ve sivil amaçlı tüm platformlara ait, başta alt sistemler olmak üzere, var olan ve kullanılabilecek en güncel teknolojik altyapı ile yerlilik oranının artırılması hedefi ile sürdürmüş olduğu AR-GE çalışmalarını Eylül 2018 itibari ile TÜMOSAN İstanbul yerleşkesindeki AR-GE merkezi bünyesinde sürdürmektedir.

9 farklı fonksiyonel bölüm ve 97 kişilik %32’si lisansüstü dereceye sahip, %27’si lisansüstü eğitimine devam eden, alanında uzman ve yetişmiş kadrosu ile başta motor, transmisyon ve aktarma organları olmak üzere traktör, tekerlekli zırhlı araç, istifleme makinaları, jeneratörler vb. platformlar ile bu platformların ihtiyaç duyduğu elektrik elektronik sistemlerin geliştirme çalışmaları ve mevcut envanterin modernizasyonu ve yenileştirme çalışmaları AR-GE merkezi bünyesinde gerçekleştirmektedir.

Motorların turbo-intercooler sistemlerinin geliştirilmesi, yakıt enjeksiyon ve yanma odası sistemi eşleştirme çalışmaları, genel performans ve verimlilik aşamalarından sonra FAZ III emisyon standartlarına uyum çalışmaları ITÜ desteği ile OTAM laboratuvarlarında gerçekleştirilen homologasyon testleri sonucunda başarı ile gerçekleştirildi.

MOTOR GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI

TÜMOSAN AŞ Motor Teknolojileri bölümü çalışmaları 1 Eylül 2007 tarihinde başlayan TEYDEB 1501 kodlu TÜBİTAK proje destek programı tarafından desteklenen “TÜMOSAN Dizel Motorlarında Faz III (Stage III) Emisyon Standardına Uyum Sağlamak İçin Yeni Modellerin Geliştirilmesi” başlıklı proje ile başlamıştır. Bu projede özelleştirme öncesi dönemde lisans anlaşması bittiği için güncellemeleri yapılmayan seri üretimdeki 3 ve 4 silindirli dizel motor ailesinin güncel motor emisyon ve yakıt tüketimi standartlarına yükseltilmesi çalışmaları yapılmıştır. Bu kapsamda motorların turbo-intercooler sistemlerinin geliştirilmesi, yakıt enjeksiyon ve yanma odası sistemi eşleştirme çalışmaları, genel performans ve verimlilik aşamalarından sonra FAZ III emisyon standartlarına uyum çalışmaları İTÜ desteği ile OTAM laboratuvarlarında gerçekleştirilen homologasyon testleri sonucunda başarı ile gerçekleştirilmiş, proje 31.07.2010 tarihinde kapatılmış ve yapılan AR-GE çalışmaları seri üretime geçirilmiştir. 2010 yılından bugüne kadar üretilen 50 bin adedin üzerindeki motorda bu çalışmaların patentlenmiş verimliliği, pazarda başarısını ispatlamıştır. Daha sonrasında benzer destek programı ile 1 Nisan 2010 tarihinde çalışmalarına başlanılan “TÜMOSAN Traktör Motorlarının Gürültü Seviyesinin Düşürülmesine Yönelik AR-GE Çalışmaları ve Prototip Üretimi” başlıklı projede motorların yapısal ve yanma kaynaklı gürültü noktaları tespit edilmiş ve iyileştirme çalışmaları yapılmıştır. Bu projede yine OTAM laboratuvarlarında bulunan yarı anekoik gürültü testi odasında motorların detaylı gürültü ölçümleri yapılmış ve İTÜ bünyesinde yüksek lisans yapan bir kısım öğrencinin tez çalışmalarına da kaynak olacak veriler elde edilmiştir. Proje 31 Ağustos 2013 tarihinde başarı ile tamamlanmıştır. Yine TÜBİTAK 1501 destek programı kapsamında 1 Ocak 2011 tarihinde başlanan “TÜMOSAN Dizel Motorlarının (MR-Process) Yanma Mekanizması Kullanılarak LPG ve CNG Yakıtlı Motorlarına Dönüştürülmesine Yönelik Tasarım, Prototip Üretimi ve Sanayi Uygulama Çalışmaları” başlıklı motor projesinde hem dizel hem LPG yakıtı ile çalışabilen bir yanma odası tasarımı gerçekleştirerek bunu başarı ile deneylerde kullanmış, artan yakıt fiyatlarına alternatif bir çözüm olan otogaz -LPG yakıtı ile çalışabilen yerli ve milli bir motor geliştirilmiştir. Bu çalışmalarda İstanbul Teknik Üniversitesi akademisyenlerinden de destek alınarak gerçekleştirilen motor daha sonra Dalyan-Köyceğiz hattında çalışan teknelerde çevre duyarlılığı çalışmaları kapsamında dizel yakıta göre daha temiz egzoz salınımı gerçekleştirdiği için gösterim çalışması olarak kullanılmıştır. Proje 31.11.2013 tarihinde başarı ile tamamlanmıştır. TÜBİTAK TEYDEB 1501 destek kapsamında gerçekleştirilen diğer proje “Sıralı 6 Silindirli Turbo Ara Soğutuculu Faz 4 (Stage 4) Emisyon Standartlarına Uyumlu Dizel Motor Tasarımı” başlıklı projedir. TÜMOSAN motor Teknolojileri açısından mihenk taşı olan bazı teknolojileri ve adımları içeren ve farklı müşteriler için geliştirme çalışmaları hala devam eden proje olma özelliğini taşımaktadır. Bu projede büyük güçte yol dışı araçlarda kullanılabilecek tasarımı en temelden başlayarak parametrik olarak yapılmış ve ilerde farklı performans isterlerine (silindir sayısı, yüksek performans ve devir) uygun özellikler içeren bir motor geliştirilmiştir. Motor imalatı olarak da mevcut üretimdeki motor ailesinden ileri seviye üretim ihtiyacı içeren bu proje teşvik kapsamında hedeflenen tarihini aşmasına rağmen gördüğü ilgi üzerine AR-GE merkezi ve farklı projeler kapsamında geliştirmesi devam etmiştir. TÜMOSAN Motor Teknolojileri aynı zamanda kurulduğu günden beri sanayi-üniversite işbirliği kapsamında farklı proje ve çalışmalar da gerçekleştirmiştir. Santez sanayi tezleri destekleme programı kapsamında gerçekleştirilen ve İTÜ işbirliği kapsamında daha önce TEYDEB 1501 programında başlanan LPG yakıtlı çalışmanın devamı niteliğinde “TÜMOSAN Traktör Dizel Motorlarının LPG Dönüşümünde, Karışım Oluşumu ve Yanma İşlemlerinin Teorik ve Deneysel Çalışmalarla Kalibrasyonu” başlıklı proje çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma kapsamında İTÜ’de bulunan eski bir motor dinamometresi bakımı ve modernizasyonu gerçekleştirilerek üniversiteye kazandırılmış ve proje çalışmalarının yapılmasına fayda sağlanmıştır.

31 Ağustos 2013 tarihinde başarı ile tamamlanmıştır. Yine TÜBİTAK 1501 destek programı kapsamında 1 Ocak 2011 tarihinde başlanan “TÜMOSAN Dizel Motorlarının (MR-Process) Yanma Mekanizması Kullanılarak LPG ve CNG Yakıtlı Motorlarına Dönüştürülmesine Yönelik Tasarım, Prototip Üretimi ve Sanayi Uygulama Çalışmaları” başlıklı motor projesinde hem dizel hem LPG yakıtı ile çalışabilen bir yanma odası tasarımı gerçekleştirerek bunu başarı ile deneylerde kullanmış, artan yakıt fiyatlarına alternatif bir çözüm olan otogaz -LPG yakıtı ile çalışabilen yerli ve milli bir motor geliştirilmiştir. Bu çalışmalarda İstanbul Teknik Üniversitesi akademisyenlerinden de destek alınarak gerçekleştirilen motor daha sonra Dalyan-Köyceğiz hattında çalışan teknelerde çevre duyarlılığı çalışmaları kapsamında dizel yakıta göre daha temiz egzoz salınımı gerçekleştirdiği için gösterim çalışması olarak kullanılmıştır. Proje 31.11.2013 tarihinde başarı ile tamamlanmıştır. TÜBİTAK TEYDEB 1501 destek kapsamında gerçekleştirilen diğer proje “Sıralı 6 Silindirli Turbo Ara Soğutuculu Faz 4 (Stage 4) Emisyon Standartlarına Uyumlu Dizel Motor Tasarımı” başlıklı projedir. TÜMOSAN motor Teknolojileri açısından mihenk taşı olan bazı teknolojileri ve adımları içeren ve farklı müşteriler için geliştirme çalışmaları hala devam eden proje olma özelliğini taşımaktadır. Bu projede büyük güçte yol dışı araçlarda kullanılabilecek tasarımı en temelden başlayarak parametrik olarak yapılmış ve ilerde farklı performans isterlerine (silindir sayısı, yüksek performans ve devir) uygun özellikler içeren bir motor geliştirilmiştir. Motor imalatı olarak da mevcut üretimdeki motor ailesinden ileri seviye üretim ihtiyacı içeren bu proje teşvik kapsamında hedeflenen tarihini aşmasına rağmen gördüğü ilgi üzerine AR-GE merkezi ve farklı projeler kapsamında geliştirmesi devam etmiştir. TÜMOSAN Motor Teknolojileri aynı zamanda kurulduğu günden beri sanayi-üniversite işbirliği kapsamında farklı proje ve çalışmalar da gerçekleştirmiştir. Santez sanayi tezleri destekleme programı kapsamında gerçekleştirilen ve İTÜ işbirliği kapsamında daha önce TEYDEB 1501 programında başlanan LPG yakıtlı çalışmanın devamı niteliğinde “TÜMOSAN Traktör Dizel Motorlarının LPG Dönüşümünde, Karışım Oluşumu ve Yanma İşlemlerinin Teorik ve Deneysel Çalışmalarla Kalibrasyonu” başlıklı proje çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma kapsamında İTÜ’de bulunan eski bir motor dinamometresi bakımı ve modernizasyonu gerçekleştirilerek üniversiteye kazandırılmış ve proje çalışmalarının yapılmasına fayda sağlanmıştır.

TÜMOSAN Motor Teknolojileri bölümü bünyesinde bugüne kadar 49 personel görev almış olup, ekip güncel durumda 9 yüksek lisans 9 doktora seviyesi akademik öğrenim görmüş/ gören personel barındırmaktadır. Bölüm çalışanları farklı sektör ve uygulamalarda motorların karşılaştığı durumları aynı çerçevede ele alarak başarılı bir bilgi aktarımı gerçekleştirme ve üniversite-sanayi bağlantılarındaki gücünü kullanarak çevik bir problem çözme yeteneği geliştirmiştir. Kurum kültürü ise gelecekteki projeler için insan kaynağı yetiştirme konusunda aralıksız gerçekleştirdiği seminer ve çalıştaylar ile sürekli yetkin insan kaynağı kazandırmaktadır.

Diğer bir SANTEZ projesi ise YTÜ işbirliği ile gerçekleştirilen “Yeni Nesil Euro6 Ağır Hizmet Motor Geliştirilmesi: Bölünmüş Püskürtme Stratejisi, Düşük Sıcaklıkta Yanma” başlıklı projedir.