Tarımdan Savunmaya Türk Motor Gücü: TÜMOSAN

Motor tahrik ve aktarma organları ile benzeri teçhizat üretmek için 1976 yılında kurulan TÜMOSAN, bugün Türk savunma sanayiine kadar uzanan geniş bir sahada yerli ve milli üretim için çabalıyor. Bu çerçevede TÜMOSAN’ın tarihçesiyle başlayan dizimizin ilk bölümünü aşağıda okuyabilirsiniz.

TÜMOSAN, 1976 yılında motor tahrik ve aktarma organları ve benzeri teçhizatı üretmek amacıyla kurulmuş, ancak faaliyetlerini dizel motor ve traktör üretiminde yoğunlaştırmıştır. Türkiye’nin ilk dizel motor üreticisi olma özelliğini taşıyan TÜMOSAN, aynı marka ile üretilen traktörlere dizel motor sağlaması yanında TÜRK TRAKTÖR ve OTOYOL için de uzun yıllar dizel motor üretimi gerçekleştirmiştir. Müşterinin tüm beklentilerine cevap verecek kaliteli üretim ve mükemmele ulaşmak için sürekli değişim TÜMOSAN çalışanlarının ortak hedefidir.

Motor tahrik ve aktarma organları ve benzeri teçhizatı imal etmek amacıyla Bakanlar Kurulunun 5 Aralık 1975 tarih ve 75/10905 sayılı kararı alınmış olup merkezi Ankara olarak belirlenmiştir. Makine ve Kimya Endüstri Kurumu (MKEK), Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK), Şekerbank, Türkiye Denizcilik Bankası, Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankasının iştirakiyle, 23 Haziran 1976 tarihinde 100 Milyon TL sermaye ile TÜMOSAN, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuştur. Kurulan şirket Kamu İktisadi Teşebbüsü(KİT) niteliğindedir.

MKEK’na ait hisseler 13 Kasım 1984 tarihinde 233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname(KHK) ile kurulan Ağır Sanayi ve Otomotiv Kurumuna (ASOK) devredilmiş, Yüksek Planlama Kurulunun 18 Nisan 1990 tarihli kararı doğrultusunda ve 233 Sayılı KHK’si hükümlerine istinaden bu kez ASOK hisseleri tekrar MKEK’ na devredilmiştir.

Şirketin merkezi kuruluşta Ankara’da iken, Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulunun 12 Eylül 1984 tarih ve 157 sayılı Kararı ile şirketin merkezinin Konya olacağı belirtilmiş ve şirket merkezi fiilen 19 Eylül 1985 tarihinde Konya’ya nakledilmiştir.

Kuruluş ile birlikte 5 proje ele alınmış ve aşağıda adları geçen firmalarla lisans, mühendislik, ikmal, pazarlama ve eğitim anlaşmaları yapılmıştır:

TÜMOSAN tarafından ele alınan kamyon ve ağır kamyon dizel motorları projelerinin yürütülmesi 5 Nisan 1979 tarihinde kurulan ve sermayesinin % 82,8’i TÜMOSAN’ a ait olan Aksaray Motor Sanayi ve Ticaret A.Ş.(AKMOSAN)’ ne devredilmiştir. Ancak 18 Haziran 1984 tarih ve 18435 Sayılı Resmi gazetede yer alan “Kamu İktisadi Teşebbüsleri hakkında 233 Sayılı Kanun hükmünde kararname ile AKMOSAN, ASOK’ a bağlanmıştır.

Ağır Kamyon Dizel Motorları Projesi için İsveç VOLVO Firmasına 4 Milyon İsveç Kronu lisans sözleşme bedeline karşılık 2.4 Milyon İsveç Kronu olarak ön ödeme yapılmıştır. Bu proje daha sonra BMC firmasına devredildiğinden alacaklar tahsil edilmiştir.

Aksaray’da yapımı üstlenilen 2 tip minibüs, midibüs ve pikap hafif dizel motorları ile ilgili olarak Japon MITSUBUSHI Firması ile lisans anlaşması yapılmış, anlaşma bedeli olan 300 Milyon Yen karşılığı 95.950.000 Yen ödenmiş, projenin yatırımı devletçe durdurulduğundan diğer ödemeler yapılmamıştır. 25.000 m2 kapalı sahası olan fabrika tesisleri inşaatı karkas halinde tamamlanmadan bırakılmıştır.

Aktarma Organları Projesi için ise Alman ZF Firması ile lisans sözleşmesi imzalanmış olup sözleşme bedelinin tamamı olan 5.525.000 Alman Markı firmaya ödenmiştir. Konya’da 20.000 m2 kapalı sahası olan fabrika binasının inşaatı karkas halinde tamamlanmadan bırakılmıştır.

Traktör ve dizel motorları projeleri için İtalyan FIAT Firması ile 7 Nisan 1977 tarihinde yapılan lisans anlaşması gereği TÜMOSAN 49-142 BG aralığında 3, 4 ve 6 silindirli dizel motor ve 8 tip traktör lisansına sahip olmuştur. Motor projesinin 1978 yılında yatırım programına girmesine ve motorun tamamına yakın bölümünün yerli olarak üretiminin amaçlanmasına rağmen, motor montaj ve test atölyesi 1981 yılında, motor bloğu, silindir kafası ana yatak kep imalat hatları yatırımı 1987 yılında tamamlanabilmiştir. Krank mili, biyel kolu ve kam mili gibi motorun diğer ana elemanlarının imalat hatları yatırımları gerçekleştirilememiştir.

Traktör üretimi kapsamında, traktör montaj atölyesi Aralık 1983’te, dişli kutusu, ön dingil mesnedi, arka kapak, aks kovanı ve transmisyon kutusu imalat hatlarından oluşan traktör mekanik atölyesi ise Nisan 1986’da faaliyete geçirilebilmiştir. 1987 ve 1992 yılları arasında traktör üretimine ara verilmiş, 1993 yılından itibaren yeniden başlanmıştır.

Türkiye’nin ilk dizel motor üreticisi olma özelliğini taşıyan TÜMOSAN, aynı marka ile üretilen traktörlere dizel motor sağlaması yanında TÜRK TRAKTÖR ve OTOYOL için de uzun yıllar dizel motor üretimi gerçekleştirdi. Müşterinin tüm beklentilerine cevap verecek kaliteli üretim ve mükemmele ulaşmak için sürekli değişim TÜMOSAN çalışanlarının ortak hedefi belirtiliyor.

FIAT Firması ile Lisans Anlaşması Ağustos 1988 yılında sona ermiş ve anlaşma gereği TÜMOSAN kazandığı tecrübeler doğrultusunda kendi markası ile dizel motor ve traktör imalatına devam etmiştir.

Şirket 18 Ağustos 1998 tarihinde özelleştirme kapsam ve programına alınmış, MKEK’ na ait şirket hisseleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na devredilmiş ve bir yıl içerisinde özelleştirme işlemlerinin tamamlanmasına karar verilmiştir.

Şirketin 24 Nisan 2000 tarihinde yapılan ihalesine 4 firma katılmış, ihale sonucunda Anadolu Ortak Girişim Grubu birinci sırada ve Konya Selçuklu Ortak Girişim Grubu ikinci sırada yer almıştır. İhale sonucunda alıcı olarak belirlenen girişimcilere sırası ile yöneltilen satış sözleşmesinin belirlenen sürelerde imzalanmaması nedeniyle teminatları irat kaydedilmiş ve ihale olumlu olarak sonuçlandırılamamıştır.

İhale sonrasında faaliyetlerine kısıtlı olarak devem eden TÜMOSAN, 7 Şubat 2003 tarihinde Sümer Holding’e bağlanmıştır.

Özelleştirilmesi amacıyla ikinci kez ihaleye 2004 tarihinde çıkılmış ve TÜMOSAN varlık satışı ile ALÇELİK Çelik Yapı İnşaat San ve Tic. A.Ş. tarafından satın alınmış ve 1 Temmuz 2004 tarihinde devir teslim işlemi tamamlanmıştır.

TÜMOSAN Motor ve Traktör Sanayi A.Ş. 2004 yılında özelleştirilerek Albayrak Grup bünyesine katıldıktan sonra Albayrak Grubunun da firmaya verdiği destek ile yerlileştirme çalışmaları hızla devam etmiştir.

Kuruluş ile birlikte 5 proje ele alınmış ve dünyanın önemli firmalarıyla lisans, mühendislik, ikmal, pazarlama ve eğitim anlaşmaları yapılmıştır. Bu firmalar arasında Fiat, Mitsubishi, Daimler vardır.

FIAT Firması ile Lisans Anlaşması Ağustos 1988 yılında sona ermiş ve anlaşma gereği TÜMOSAN kazandığı tecrübeler doğrultusunda kendi markası ile dizel motor ve traktör imalatına devam etmiştir.

Şirket 18 Ağustos 1998 tarihinde özelleştirme kapsam ve programına alınmış, MKEK’ na ait şirket hisseleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na devredilmiş ve bir yıl içerisinde özelleştirme işlemlerinin tamamlanmasına karar verilmiştir.

Şirketin 24 Nisan 2000 tarihinde yapılan ihalesine 4 firma katılmış, ihale sonucunda Anadolu Ortak Girişim Grubu birinci sırada ve Konya Selçuklu Ortak Girişim Grubu ikinci sırada yer almıştır. İhale sonucunda alıcı olarak belirlenen girişimcilere sırası ile yöneltilen satış sözleşmesinin belirlenen sürelerde imzalanmaması nedeniyle teminatları irat kaydedilmiş ve ihale olumlu olarak sonuçlandırılamamıştır.

İhale sonrasında faaliyetlerine kısıtlı olarak devem eden TÜMOSAN, 7 Şubat 2003 tarihinde Sümer Holding’e bağlanmıştır.

Özelleştirilmesi amacıyla ikinci kez ihaleye 2004 tarihinde çıkılmış ve TÜMOSAN varlık satışı ile ALÇELİK Çelik Yapı İnşaat San ve Tic. A.Ş. tarafından satın alınmış ve 1 Temmuz 2004 tarihinde devir teslim işlemi tamamlanmıştır.

TÜMOSAN Motor ve Traktör Sanayi A.Ş. 2004 yılında özelleştirilerek Albayrak Grup bünyesine katıldıktan sonra Albayrak Grubunun da firmaya verdiği destek ile yerlileştirme çalışmaları hızla devam etmiştir.

Kuruluş ile birlikte 5 proje ele alınmış ve dünyanın önemli firmalarıyla lisans, mühendislik, ikmal, pazarlama ve eğitim anlaşmaları yapılmıştır. Bu firmalar arasında Fiat, Mitsubishi, Daimler vardır.

Firmanın merkezi İstanbul’dadır. Konya’ da 1.600.000 metre karelik alan üzerine kurulu fabrikanın 93.000 metre karesi kapalı alan olmak üzere motor ve traktör üretimi gerçekleştirmektedir. Yılda 75.000 adet motor üretim kapasitesi, 45.000 adet traktör üretim kapasitesi ile beraber Türkiye’nin en büyük üretim tesisleri arasında ilk sıralarda yerini almaktadır. Firma şu an itibari ile 10 seri, 25 ana model altında 268 model çeşitliliğiyle traktör üretimi yapmaktadır.

Halka arz konusunda çalışmalara başlayan firma, 2012 yılında çalışmalarını başarı ile tamamlayarak İstanbul Borsası’nda işlem görmeye başlamıştır.

TÜMOSAN Motor ve Traktör Sanayi A.Ş., 2013 yılında 105 beygir gücündeki 8105 modeli traktörünü üretmiş
ve 2014 yılında Türkiye’nin ilk yerli 115 beygir gücü traktörünü üreterek müşterilerinin beğenisine sunmuştur.

TÜMOSAN Motor ve Traktör Sanayi A.Ş. 2014 yılında Altay Ana Muharebe Güç Grubu ihalesinde SSM tarafından sözleşme görüşmelerine başlanması amacıyla seçilmiş, 17 Mart 2015 tarihine sözleşme imzalanmış fakat teknik destek sağlayıcı Avusturya firmasının kendi hükümetinden ihraç lisansı alamaması nedeniyle oluşan mücbir sebep ve projenin milli imkanlarla yerine getirilmesi için TÜMOSAN tarafından talep edilen değişikliklerin SSM tarafından kabul edilmemesinden dolayı 24 Şubat 2017 tarihinde bu sözleşme karşılıklı olarak fesh edilmiştir.

TÜMOSAN ile SSM arasında Güç Grubu Geliştirme Proje Sözleşmesinin imzalanmasını takiben Mayıs 2015 ‘te TÜMOSAN Savunma A.Ş. firması kurulmuş ve savunma sanayii alanında tamamen yerli sistemlerden oluşacak taktik tekerlekli araç konsept tasarım çalışmalarına başlanmış ve geliştirilen endüstriyel prototip araç Mayıs 2017’de IDEF’17 Fuarında sunulmuştur. Fuar sonrasında başlatılan TUBİTAK destekli Ar-Ge projesi ile “PUSAT” olarak adlandırılan zırhlı aracın ilk prototipi Mart 2019’da IDEF’19 Fuarında yer almıştır. Aynı fuarda TÜMOSAN tarafından yol üstü ve yol dışı tekerlekli araçlar için 01 Ağustos 2016 yılında başlayıp, 31 Aralık 2017 yılında geliştirilmesi tamamlanan 8+1 manuel şanzıman, 2018 yılı sonu itibariyle test aşamasına gelen 8+1 senkromeçli otomatik şanzıman ile 01 Mart 2017 tarihinde Ar-Ge çalışması başlatılan tork konvertörlü tam otomatik şanzımanın endüstriyel prototipi tanıtılmıştır. Söz konusu fuarda ayrıca PUSAT için geliştirilen hibrid güç paketi ile Zırhlı Muharebe Araçları için geliştirilen “ALP” güç grubu dikkati çeken ürünler arasında yer almıştır.

IDEF’19 Fuarının TÜMOSAN için en önemli olayı ise SSB ve FNSS arasında imzalanan 100 adet ÖMTTZA dizel motorlarının TÜMOSAN’ dan tedarik edileceğinin açıklanmış olmasıdır.

Şirket 18 Ağustos 1998 tarihinde özelleştirme kapsam ve programına alınmış, MKEK’ na ait şirket hisseleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na devredilmiş ve bir yıl içerisinde özelleştirme işlemlerinin tamamlanmasına karar verilmiştir.

Firma, 2015 yılı itibari ile faaliyet alanını genişleterek TÜMOSAN markalı Zirai Ekipman üretimi ve satışına başlamıştır. 2016 yılında ürün gamını genişleterek çalışmalarına devam eden TÜMOSAN, 4 ürün grubunda 19 zirai ekipman 280’ den fazla model çeşitliliğiyle sektöre yenilik getirmiştir.

TÜMOSAN 2016 yılında kendi dizel motorunu entegre edeceği 3,5-5 ve 8 ton fork lift geliştirme çalışmalarına başlamış, 2019 yılı ilk yarısında 3,5 ton forklift seri imalatını gerçekleştirmiştir. Ayrıca 2016 yılında başlatılan ürün geliştirme çalışmaları kapsamında 4 silindirli marin motor çalışmaları 2018 yılı sonu itibariyle tamamlanmış olup 2019 yılı sonu öncesinde seri üretim gerçekleştirilerek satışına başlanacaktır.

TÜMOSAN ürün çeşitliliğinin artırılması amacıyla 2017 yılında 3 ve 4 silindirli dizel motorlar kullanılarak jeneratör ve jeneratör motor üretimi planlanmış,2019 yılı ilk yarısında 4 silindirli 65,74,82,91 ve 100 Kva jeneratörler ile uyumlu jeneratör motorlarının üretimi gerçekleştirilmiş, 3 silindirli 42 ve 48 Kva jeneratör ve uyumlu jeneratör dizel motor üretimine 2019 yılı sonuna kadar başlanacaktır.

TÜMOSAN,22 Kasım 2018 tarihi itibariyle MSB Onaylı Tedarikçi Belgesi almıştır.

TÜMOSAN ile POLONYA Firması URSUS arasında 6 Aralık 2018 tarihinde imzalanan sözleşme ile 2019 yılı başından itibaren TÜMOSAN adı geçen firma markası ve tasarımı ile yıllık 2000 Adet traktör üretecek ve firmaya ihraç edecektir.

TÜMOSAN Motor ve Traktör Sanayi A.Ş., 75 bayi, 400 servis, 48 yedek parça bayisi ile müşterilerinin her zaman yanında yer almaktadır. Firma aynı zaman yurtdışında çalışmalarını günden güne ilerleterek 23 olan yurtdışı distribütörü sayısını arttırarak dünyanın her köşesinde müşterileri ile buluşma amacı taşımaktadır.

TÜMOSAN ile SSM arasında Güç Grubu Geliştirme Proje Sözleşmesinin imzalanmasını takiben Mayıs 2015 ‘te TÜMOSAN Savunma A.Ş. firması kurulmuş ve savunma sanayii alanında tamamen yerli sistemlerden oluşacak taktik tekerlekli araç konsept tasarım çalışmalarına başlanmış ve geliştirilen endüstriyel prototip araç Mayıs 2017’de IDEF’17 Fuarında sunulmuştur.