ABD ile F-35 dansı
Türkiye’nin S-400 alım kararı sonrası öne çıkan F-35 projesi tartışmaları yakin zamanda yeniden alevlendi. ABD Başkanı Trump’in Türkiye’ye yaklaşan tavrı, projenin geleceği konusunda Washington’un gardını indirip indirmediği tartışmalarını beraberinde getirdi.
Geçtiğimiz ay içerisinde ABD’de bir F-35 uçağı rutin uçuş sırasında düşmüş, Amerikan Başkanı Trump’a göre dünyanın en iyi uçağı olan F-35’ler için Şubat ayında olumsuz bir rapor hazırlanmış, uçağın eksiklikleri ortaya konmuştu. O rapora göre F-35’te 883 tasarım hatası tespit edilmişti. Bu olanların ardından;
Gerçekten hatalı mı yoksa, dünyanın en iyi uçağı mı? ABD F-35 parçaları için Türk şirketleri ile çalışmaya devam edecek mi? gibi soruların cevapları merak edilmeye başlandı. Yazımızda bu soruların cevaplarını ele alacağız…
ARIZALAR SÜRÜYOR, DÜZELTME PLANI YOK
Öncelikle şunu vurgulayalım: Tespit edilen 162 hataya ilişkin arızalar devam ediyor ve “düzeltme planı” yok. Bu da şirketlerin söz konusu tasarım hatalarına ilişkin, ellerinde yapacak bir şey bulunmadığı anlamına geliyor.
Raporda 273 tasarım hatasına çözümler bulunduğuna işaret ediliyor. Ancak bunların düzeltilmesine başlanması için hem ek fon sağlanması hem de daha çok test yapılması için bekletildiği belirtiliyor.
Geçen yılın Kasım ayında Amerikan Savunma Bakanlığı test ve değerlendirme ofisinin F-35’e ilişkin raporunda da, 873 hata tespit edilmişti. Bunların 576’sının uçağı geliştirme sürecinden beri devam ettiği belirtilmişti. Yani o günden bu yana 10 tasarım hatası daha tespit edilmiş durumda. Ancak bazı uzmanlar, F-35 savaş uçaklarında hata tespitinin normal olduğu, programın geliştirilmesi açısından hataların tespitinin düzeltilmesinin önemli olduğu görüşünde.
İSABET ORANINDA SIKINTI VAR
Yine Ocak ayında Pentagon’un yayınladığı bir raporda, test uzmanları, silahların atışlarındaki isabet oranının kabul edilemez boyutta olduğu sonucuna varmıştı. Rapora göre silahların monte edilişiyle ilgili bazı değişikliklere gidildi ancak bunlar henüz test edilmedi.
GÜVENLİK SİSTEMİNDEKİ KUSUR ÜRETİMİNİ AKSATTI
F-35’ün üretici firması Lockheed Martin, yakıt tanklarının vurulması veya yıldırım çarpması durumunda gerçekleşebilecek patlamaları önlemek için kullanılan bir sistemdeki bir kusur nedeniyle, F-35 jetlerinin ABD Hava Kuvvetleri’ne teslimatlarını büyük oranda durdurdu.
F-35’in yıldırım düşmesi veya vurulması nedeniyle patlamasını önleyen güvenlik sistemindeki bir kusur üretimde aksamalara neden oldu.
Söz konusu sistem Yerleşik İnert Gaz Üretim Sistemi (OBIGGS) azotla zenginleştirilmiş havayı uçağın yakıt tanklarında tutarak yıldırım çarpması ve uçağın vurulması durumunda patlamayı önlüyor.
Daha önce yapılan kontrollerde 24 F-35A’nın 14’ünde kusur tespit edildi. A modeli F-35’lerin birkaç ülkeye ihraç edilen ve en yaygın kullanılan versiyonu olarak biliniyor.
Lockheed Martin’in, uçağın yıldırım çarpması ve vurulması durumunda patlamayacağını doğrulayamadığından, bunun yerine uçuşlara kısıtlama önerilerinde bulunmayı tercih ettiği belirtildi.
Firmadan yapılan açıklamada, “F-35 Ortak Program Ofisi (JPO) bir güvenlik önlemi olarak, operatörlere F-35A için yıldırım veya fırtına içinde uçuşu kısıtlayan bir yıldırım uçuş kısıtlaması uyguladıklarını söyledi” ifadelerine yer verildi. Açıklamada hatanın giderilmesi için çalışmaların sürdüğü belirtildi.
398 milyar dolarlık bütçesiyle Pentagon’un en pahalı programı olan F-35’lerle ilgili daha önce de birçok hata gündeme gelmişti.
ABD SENATOSU’NUN TEPKİ ÇEKEN KARARI
ABD Senatosu’nun Silahlı Hizmetler Komitesi, gelecek yılın Ulusal Savunma Bütçesi’nde, F-35 savaş uçaklarından 95 adet üretilmesi için 9,1 milyar dolarlık bütçeye onay verildiğini açıklamasın da Türkiye’yi ilgilendiren önemli bir detay vardı.
Buna göre Komite, Lockheed Martin tarafından üretilen savaş uçaklarından, daha önce Türkiye’ye satılan ancak teslim edilmeyen altı adedinin ABD Hava Kuvvetleri tarafından kendi kullanımı için modifiye edilmesine de onay verdi. Söz konusu kararlar, 2021 ABD Ulusal Savunma Bütçesi’nin Senato Silahlı Hizmetler Komitesi’nde görüşülen yasa taslağında yer aldı. Taslağın yasalaşması için süreç devam ediyor. Doğal olarak karar Türkiye’de tepki çekti.
ABD F-35 PARÇALARI İÇİN TÜRK ŞİRKETLERİ İLE ÇALIŞMAYA DEVAM EDECEK
ABD Savunma Bakanlığı’nın ise F-35’in bazı parçaları için 2022’ye kadar Türk şirketleri ile çalışmaya devam edeceğini açıklaması da dikkat çekti. Pentagon sözcülerinden Jessica Maxwell, Anadolu Ajansı’nın sorularına verdiği yanıtta “Sanayi ortaklarımız devam eden kontratlarını icra edecekler. F-35 programı bu noktada, maliyetli, düzen bozucu ve gereksiz sözleşme fesihlerinden kaçınmaya çalıştı” ifadelerini kullandı.
Sözcü, F-35 programının aynı zamanda alternatifler bulmak üzere çalışmalarına devam ettiğini ve bu konuda planlarını icra etmeye devam ettiğini bildirdi.
Türkiye, Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini teslim aldıktan sonra ABD geçen yıl Temmuz ayında Türkiye’nin F-35 programına ortaklığını askıya almıştı.
Ancak ABD, Türk şirketlerinin belirli parçaları üretmesi için mevcut kontratları feshetmemiş ve yeni tedarikçiler bulunana kadar Türk şirketlerinin bu yıl sonuna kadar parça tedarik etmeye devam etmesine izin verilmişti.
BİNDEN FAZLA PARÇA TÜRKİYE’DEN
Yeni tip koronavirüs salgını ile F-35 parçalarının üretiminde ciddi aksaklıklar yaşanmıştı. Türk şirketleri F-35 uçağı için binden fazla parça üretiyordu.
Türkiye toplam 100 F-35A tipi savaş uçağı satın almayı taahhüt etmiş ve 6’sının mülkiyetini devralmıştı.
Ancak Türkiye’nin ortaklığı askıya alındıktan sonra ABD Kongresi savunma bütçesinde Türk uçaklarının ABD Hava Kuvvetleri için satın alınması konusunda Pentagon’a yetki vermişti.
F-35’TE TÜRK ÜRETİMİ DEVAM EDİYOR
Bu çerçevede Türkiye’de de üretim süreci devam ediyor. Kale Grubu Başkan Yardımcısı Osman Okyay Haziran ayı içerisinde, F-35 Lightning II imalat süreci hakkında açıklamalarda bulunmuştu. Havacılık sektöründe siparişlerin uzun vadeli verildiğini hatırlatan Okyay, üretimlerin hâlihazırda devam ettiğini açıklamıştı.
