COVID19 Rus Askeri Harcamalarına Darbe Vurabilir

Geçen ay ilk bölümünü yayınladığımız Rusya’nın COVİD-19 mücadelesinde bu bölümde alınan sıkı tedbirleri yansıtacağız. Ayrıca salgının Rus ekonomisine etkileri de önemli. Daralan ekonomiye bir de düşen petrol fiyatları eklenince Rus lider Putin zor bir sürece girdi. Dünyadaki beşinci askeri harcamayı yapan Rusya’nın, askeri bütçesinin etkilenip etkilenmeyeceği ise merak konusu.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 17 Mart’ta durumun “genel olarak kontrol altında” olduğunu açıklamıştır. Bununla birlikte Moskova’nın, alınan önlemler sayesinde krizi kontrol altına almış görüntüsü verirken diğer yandan ise Batı’yı ve özellikle AB’yi korona virüs krizini yönetemez şekilde lanse ederek Batı toplumunun devletlerine ve sağlık sistemlerine güvenlerini sarsacak şekilde bilgi harekâtı yürüttüğü iddia edilmektedir. Rusya’nın, AB tarafından korona virüs ile mücadelesinde yalnız bırakıldığı iddia edilen İtalya’ya askeri yardımda bulunması bu çerçevede değerlendirilmiştir. Rus Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov söz konusu iddia ve değerlendirmeleri “Ülkeme yönelik absürd suçlamalar Rusya’nın insani ve tıbbi yardımları jeopolitik etkisini güçlendirmek için kullanmak istediğine kadar gitti…” şeklinde eleştirmiştir. Ayrıca ABD’li yetkililer Rus kaynaklı sosyal medya hesapları ile salgının ABD tarafından başlatıldığına yönelik yalan ve maksatlı bilgi harekâtının yürütüldüğünü iddia etmişlerdir. Söz konusu iddialar, RF Dışişleri Bakanlığı tarafından reddedilmiş ve kınanmıştır. Rus Dışişleri Bakanı Lavrov ise ABD-İngiltere ve Çin’in korona virüs salgının olası kökeni konusunda birbirlerini suçladıklarını, iddiaların uzmanlar tarafından araştırılması gerektiğini ifade etmiştir.

Putin, 22 Nisan 2020’de icra edilmesi planlanan ve teorik olarak 2036 yılına kadar iktidarda kalmasına olanak sağlayacak anayasal referandumun korona virüs salgını nedeniyle ileri bir tarihe ertelendiğini duyurmuştur. Putin ayrıca 30 Mart’tan başlamak üzere bir haftalık sürenin ülke çapında ücretli idari izin olacağını açıklamış ve Rusları evde kalmaya çağırmıştır. Salgınla etkin mücadele kapsamında Putin, 2 Nisan’da ücretli idari izin süresinin 30 Nisan’a kadar uzatıldığını ilan etmiştir. Ancak korona virüs vaka sayısında gözlenen yüksek artış üzerine ücretli idari izin uygulaması 11 Mayıs tarihine kadar üçüncü kez uzatılmıştır. Rusya Devlet Başkanı Putin, Covid-19 salgınının zirve noktasını geçtiği gerekçesi ile II. Dünya Savaşı Zaferi’nin 75. Yıldönümü askeri geçit tören kutlamalarını 24 Haziran’da yapılacağını açıklarken, provalardaki 15 bin asker karantinaya alınmıştır. Putin, krizi bölgesel valilere yönetme sorumluluğunu devretmeye karar verdi ve onlara COVİD-19’in yayılmasını önlemek için hangi önlemlerin uygun olacağına karar vermek için özel yetki tanımıştır. Kremlin’in devlet çapındaki krizi yönetmede çevreye bu ölçülerde özerklik verme kararı, merkezileşme ve iktidarın konsolidasyonu içini olağan dışı olarak yorumlanmıştır. Sorumluluk dengesindeki böyle bir değişiklik, meydan okumaya istekli olmayan üç valinin derhal istifasıyla sonuçlanmıştır. Aslında, en son anketler, Rus halkının valilerin yürütme yetkilerinin artırılmasını desteklediğini göstermektedir. COVİD-19 salgını nedeni ile ertelenen ve Putin’in 2036 yılına kadar iktidarda kalmasını sağlayacak yeni Anayasa değişikliklerinin, Rus siya-sal hayatında bazı yapısal reformların habercisi de olabileceği varsayılmaktadır. Uluslararası uzmanlarca yapılan değerlendirmelerde, Rusya’da salgın nedeni ile daralan ekonominin maliye-ti ve petrol fiyatlarındaki aşırı düşüşün, Putin’e verilen kamuoyu desteği azalt-tığı, imajını da zedelediği ileri sürülmektedir. Ham petrolün varil fiyatı 60 dolar bandından 25-30 dolar bandına inmiştir. Salgının yarattığı olumsuz baskının, 2020 yılında Rus ekonomisinin yüzde 6-10 arasında küçülmesine yol açabileceği ileri sürülmektedir.

Devlet Başkanı Vladimir Putin, 17 Mart’ta durumun “genel olarak kontrol altında” olduğunu açıklamıştır. Bununla birlikte Moskova’nın, alınan önlemler sayesinde krizi kontrol altına almış görüntüsü verirken diğer yandan ise Batı’yı ve özellikle AB’yi korona virüs krizini yönetemez şekilde lanse ederek Batı toplumunun devletlerine ve sağlık sistemlerine güvenlerini sarsacak şekilde bilgi harekâtı yürüttüğü iddia edilmektedir

Buna mukabil, Rusya’nın 2019 yılı savunma bütçesi 65 milyar dolar olarak açıklanmıştır. Rusya’nın hızla artan askeri harcamalarla finanse edilen bir askeri modernleşme programı ve iddialı dış politikası, Rusya’nın Kırım, Ukrayna, Suriye ve Libya’daki operasyonlarının artan askeri personeli ve silah sanayii ek maliyetleri, ekonomideki yükü ağırlaştırmaktadır. SIPRI’ye göre, Rus askeri harcamaları 2000-2019 yılları arasında yüzde 175 artarak 65.1 milyar dolara ulaşarak, dünyada beşinci sırada yer almıştır. Askeri harcamaların Rusya ekonomisine askeri yük ise yani gayri safi yurtiçi hâsıla (GSYİH) payı olarak askeri harcama-2019’te yüzde 3.9’a yükselmiştir. Bu noktada, Kremlin’in, salgından kaynaklanan krizi jeopolitik olarak fırsata çeviremediği, ülke içinde salgından kaynaklanan aksaklıkların Putin’in iktidar desteğini zayıflattığı ve iktidardaki siyasal elit kesim içindeki çatışmayı yoğunlaştırdığı ileri sürülmektedir.

Bütün bu gelişmelerden sonraki akademik sorunsal, “Salgın, tüm dünyadaki ekonomik ve siyasal sistemleri etkisi altına alırken, Kremlin gemisinin kaptanı Başkan Putin’in iktidarını ne yönde etkileyebileceği?” sorusunun cevabının, dünya dış politikasını da farklı yönlerde etkileyebileceği kuşkusuzdur. Putin taraftarları olmayanlar arasındaki salgın öncesinden başlayan öfkenin, salgın sonrasında artacağı kesinlikle beklenmektedir. Kremlin Sarayında yeni lideri belirleyecek seçimler yaklaşırken, Başkan Putin’in siyasi notu yüzde 59’lara gerilese dahi henüz Rus halkına yeni bir refah ve kalkınma modeli sunabilecek güçlü siyasi rakipleri gözükmemektedir. Putin’in mevcut karizmatik liderlik tecrübesi dikkate alındığında, Rus siyasal elitleri ve Rus Ordusu içindeki iktidar mücadelesini doğru yönetebildiği öl-çekte, iktidarını sürdürmesinin sürpriz olmayacağı düşünülmektedir.

Rus Levada kamuoyu araştırma şirketinin düzenlediği ankete göre ülkede vaka sayılarında yaşanan artış, merkezi olarak salgına yönelik etkili tedbirlerin alınamaması ve ekonomik krizin önlenememesi nedeniyle eleştirilen Devlet Başkanı Putin’e yönelik kamuoyu güveni Nisan 2020’de % 59 ile tarihin en düşük seviyesini görmüştür (aynı oran Şubat 2020’de %69’dur).

RF Başbakanı Mihail Mişustin, 27 Mart 2020’den itibaren mümkün olduğu kadar fazla devlet görevlisinin uzaktan çalışma sistemine geçeceğini ve turistik tesislerin 28 Mart-01 Haziran 2020 tarihleri arasında rezervasyon kabul etmeyeceğini ilan etmiştir. Ayrıca tüm restoranların faaliyetleri (teslimat hizmetleri hariç) 28 Mart’tan itibaren askıya alınmış ve vatandaşlara seyahat etmekten kaçınmaları tavsiye edilmiştir. Moskova’da 30 Mart 2020’de kişisel izolasyon rejiminin ilan edilmesi üzerine, Başbakan Mişustin tüm federal bölgeleri söz konusu örneği takip etmeye ve benzer önlemler almaya çağırmıştır. Başbakan ayrıca sosyal mesafe ve izolasyon gerekliliklerini ihlal edenler için para cezalarını artıracak bir yasa tasarısının hazırlandığını açıklamıştır. Federal Meclis ise 31 Mart 2020’de, kabineye olağanüstü hal ilan etme yetkisini veren yasayı onaylamıştır.6 İlaveten Rus Federal Meclisi, korona virüs salgını hakkın-da yalan haber yayanlara 5 yıla kadar hapis cezasını öngören yasayı kabul etmiştir.

Rusya, korona virüs ile mücadelesinde teknolojik imkanları da yoğun olarak kullanmaktadır. RF Başbakanı ve İletişim Bakanı, 1 Nisan 2020’de, mobil şebeke operatörlerinin verilerine dayanarak karantina ihlallerinin izlenmesine yönelik bir sistem oluşturulduğunu açıklamıştır. Bu sistem sayesinde karantinayı ihlal edenlere bir kısa mesaj gönderilecek ve sistematik şekilde ihlal devam ederse durum sistem tarafından polise bildirilecektir. Son olarak Moskova’da özel araçlarla trafiğe çıkmak, taksi ve toplu taşıma araçlarına binebilmek için 15 Nisan’dan itibaren QR koduyla “dijital izin” uygulamasına geçilmiştir.

Ayrıca korona virüs salgını nedeniyle RF’de yapılması planlanan çok sayı-da uluslararası önemli faaliyet iptal edilmiştir. Bu kapsamda 3-6 Haziran 2020 tarihleri arasında icra edilecek olan St. Petersburg Uluslararası Ekonomik Forumu iptal edilmiştir. Savunma Bakanı Sergey Shoygu, 22-23 Nisan tarihleri arasında icra edilmesi planlanan Moskova Uluslararası Güvenlik Konferansının iptal edildiğini açıklamıştır. Yine Temmuz ayında St. Petersburg’da gerçekleştirilmesi planlanan BRICS ve Şangay İşbirliği Örgütü zirveleri salgın nedeniyle ertelenmiştir.

RF’de, 13 Nisan 2020 tarihinden itibaren korona virüs vaka sayılarının günlük bazda yüksek seyirde artması üzerine Putin, durumun kötüye gittiğini, hasta ve özelikle ağır vaka sayısının arttığını ifade etmiştir. Putin ayrıca Rus ordusunun korona virüs ile mücadelede kullanılabileceğini belirtmiş ve ABD ile korona virüs ile mücadelenin yeni bir işbirliği alanı olabileceğini açıklamıştır. Rus Ordusu Dağıstan’da bir sahra hastanesi kurmuş ve Zabakalski bölgesinde ise bir sahra hastanesi kurma çalışmalarına devam etmektedir. Putin, Sovyetler Birliğinin II. Dünya Savaşı’nda Nazi Almanyası’nı mağlup etmesinin 75’nci yıl dönümü zafer kutlamalarının ertelendiğini duyurmuştur. Rus Savunma Bakanlığı, 29 Nisan’da toplamda 1.000 ordu personelinin korona virüs testinin pozitif çıktığını açıklamıştır. Aynı gün Başbakan Mişustin’in, 12 Mayıs’ta ise Krem-lin Sözcüsü Dmitri Peskov’un korona virüs testi pozitif çıkmıştır.

Rus Levada kamuoyu araştırma şirketinin düzenlediği ankete göre ülkede vaka sayılarında yaşanan artış, merkezi olarak salgına yönelik etkili tedbirlerin alınamaması ve ekonomik krizin önlenememesi nedeniyle eleştirilen Devlet Başkanı Putin’e yönelik kamuoyu güveni Nisan 2020’de yüz-de 59 ile tarihin en düşük seviyesini görmüştür (aynı oran Şubat 2020’de yüzde69’dur).8 Ayrıca Rus halkının sadece yüzde 46’sı hükümetin korona virüse karşı aldığı tedbirlerin yeterli olduğunu düşünmektedir.9 20 Nisan’da Vladikavkaz’da 2.000 kişi korona virüs nedeniyle işsiz kalmaları ve genel durum ile ilgili açık bilgi verilmediği gerekçesiyle protesto gösterisi düzenlemiştir.

Hükümet tarafından vaka sayısında yaşanan artışın yüksek test miktarından kaynaklandığı, Mayıs ayının ortasından itibaren vaka sayısının düşmesi ve düşük ölüm oranının normale dönüşün başlangıcını teşkil ettiği değerlendirilmiştir. Bu kapsamda Başbakan Mişustin, 18 Mayıs’ta ülkedeki korona virüs vaka sayısı artışının durduğunu, 85 federal bölgeden 27’sinin kısıtlamaları kademeli kaldırmaya hazır olduğunu açıklamıştır. Putin, 2036 yılına kadar iktidarda kalmasına olanak verecek anayasa değişiklik referandumunun 1 Temmuz’da icra edileceği ilan etmiştir. İleri bir tarihe ertelenen II. Dünya Savaşı 75’nci yıl dönümü zafer kutlamalarının ise 24 Haziran’da gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır.

Rusya’da salgın nedeni ile daralan ekonominin maliyeti ve petrol fiyatlarındaki aşırı düşüşün, Putin’e verilen kamuoyu desteği azalttığı, imajını da zedelediği ileri sürülmektedir. Ham petrolün varil fiyatı 60 dolar bandından 25-30 dolar bandına inmiştir. Salgının yarattığı olumsuz baskının, 2020 yılında Rus ekonomisinin % 6-10 arasında küçülmesine yol açabileceği ileri sürülmektedir. Buna mukabil, Rusya’nın 2019 yılı savunma bütçesi 65 milyar dolar olarak açıklanmıştır.

Moskova’ya Yönelik Alınan Tedbirler

RF’de en yüksek nüfusu barındıran ve korona virüs vaka sayısı en yüksek olan başkent Moskova (5 Haziran itibariyle vaka sayısı 191.069, ölü sayısı 2.806), salgına yönelik alınan tedbirlerin merkezi durumundadır. Moskova merkezli bir laboratuvarın gönüllü-lerin katılımı ile gerçekleştirdiği testlerde her yedi Moskovalı’dan birinde korona virüs tespit edilmiştir. Moskova Belediye Başkanı Sobyanin, 6 Mart 2020’de, Çin, Güney Kore, İran, Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya’dan dönen Ruslar için iki hafta boyunca kendi kendini tecrit uygulamasının başladığını açıklamıştır. Söz konusu 14 günlük zorunlu tecrit müteakiben ABD ve tüm Avrupa ülkelerinden gelenleri içerecek şekilde genişletilmiştir. “2020 Coronavirus Pandemic in Russia”Korona virüsün yayılması ile bağlantılı olarak bir enfeksiyon merkezinin inşasına 12 Mart 2020 tarihinde başlanmıştır. İlerleyen dönemde ise vaka sayısındaki artışa paralel olarak Moskova’da 10.000 hasta tedavi edebilecek kapasitede 44 geçici hastane yapımına başlanmıştır. 65 yaşın üzerindeki kişiler, kronik hastalığı olanlar, meslek okulları öğrencileri veya lise öğrencileri için toplu taşıma araçlarının ücretsiz veya imtiyazlı kullanımı askıya alınmıştır.

Belediye Başkanı Sobyanin, 23 Mart 2020 tarihinde 65 yaşın üzerindeki herkese evde tecrit sürecinin başladığını açıklamıştır. Tüm belediye kütüphaneleri ve kulüplerinin yanı sıra sinemalar ve gece kulüpleri kapatılmış, eğlence parkları da dahil olmak üzere tüm organize sosyal faaliyetler askıya alınmıştır. Moskova’da, 30 Mart 2020’den itibaren tüm sakinler için evde kalmaya yönelik sosyal izolasyon kuralı uygulanmaya başlamıştır. Moskova’da yaşayanların; acil tıbbi yardım, sağlık desteği, işe gitme, en yakın market veya eczaneden alışveriş yapma ve çöp çıkarmak haricinde evlerini terk etmeleri yasaklanmıştır. İnsanların 1,5 metrelik sosyal mesafeyi koruma kuralına uymalarına yönelik karar alınmıştır. İlerleyen günlerde diğer federal bölgeler de Moskova’daki önlemlere benzer önlemleri almış-lardır.12 Rusya Devlet Başkanı Putin’in koronavirüsten korumak için alınan önlemlere bir yenisi daha ekledi. Rus medyasına yansıyan haberlere göre, Putin’in Moskova yakınlarındaki No-vo-Ogareva’da bulunan rezidansının girişinde kurulan özel dezenfekte tünelini, Penza şehrindeki bir yerli şirketin yaptığı bildirildi. Memurlar ve misafirler dahil, residansa gireceklerin üzerine bu tünelin içinde özel dezenfekte sıvısı püskürtülüyor.

Moskova’da yürütülen kişisel karantina uygulaması 31 Mayıs 2020 tarihine kadar uzatılmış ve 12 Mayıs’tan itibaren kamuya açık alan ve toplu ulaşım-da maske ve eldiven takılması zorunlu hale gelmiştir.

Moskova’da klinikler 15 Mayıs’tan itibaren gönüllülere yönelik rastgele korona virüs testlerini yoğun olarak uygulamaya başlamıştır.

Bu uygulamadan güdülen maksat farkında olmadan virüsü taşıyanları tespit etmek ve gerçek durumu orta-ya çıkarmaktır. Sokağa çıkma kısıtlamasının 14 Haziran’a kadar süreceği Moskova’da tedbirlerin kademeli olarak kaldırılması kapsamında, 1 Haziran’dan itibaren yiyecek sektörü hariç işyerleri ve bazı hizmet sektörü işletmelerinin açılışına izin verilmiştir.

Ayrıca Moskovalılar belirli zamanlarda sokağa çıkabilecek ve açık havada spor yapabileceklerdir. Bununla birlikte Sobyanin, korona virüsüne karşı aşı geliştirilene kadar bir takım kısıtlamaların devam edeceğini vurgulamıştır.

Dr. Ahmet SAPMAZ

Prof.Dr. Mesut Hakkı CAŞIN