İstihbarat Kavramının Tanımı ve Özellikleri

İlk İslam toplumlarında posta ve istihbarat faaliyetlerine “berid”, bu işle uğraşanlara da “ehl-i berid” denilirdi. Yine eski Türklerde muhatapları olan Çinlilerin istihbaratçılarına “çaşıt” denilmekteydi. “Çaşıt” kelimesi günümüzde de bulunduğu ortamlarda fesat çıkaran kişiler için kullanılmakta ve Osmanlı Arşiv belgelerinde dahi olumsuz anlamda yer almaktadır.

Bulunduğumuz dönemde güvenlik, ülkelerin ve bireylerin en önemli ihtiyaçlarından birisi haline gelmiştir. Gelişen teknoloji ile birlikte artan tehditler, bireylerin ve ülkelerin güvenlik algısını değiştirmiştir. Sanal dünyada kişisel bilgilere, adreslere ve telefon numaralarına rahatlıkla ulaşılması, ülkelerin gizli tesislerinin sanal uygulamalarla rahatlıkla izlenebilmesi, daha önce cephe savaşlarında dahi kullanılan harita ve coğrafi bilgilerin sanal uygulamalarla anlamını yitirmesi ile istihbaratın da yeni dönemde farklı bir boyuta ulaşmasına neden olmuştur. Bu çalışmada istihbaratın tanımı ve özellikleri incelenecek ayrıca yeni dönemde nasıl bir istihbarat çalışmasının yürütülmesi gerektiği tartışılacaktır.

1.1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

İstihbarat kelimesi, Arapça haber kelimesinden türeyen istihbar kelimesinin çoğuludur ve yeni öğrenilen bilgiler, duyumlar, bilgi toplama, malumat olarak anlamlandırılmaktadır. Yine Arapça cess kelimesinden türeyen casus kelimesi de gözetleyen, araştıran, bilgi sızdıran, düşman içine yıkıcı faaliyetlerde bulunan kişi şeklinde açıklanmaktadır.

İstihbarat ve bu amaçla yapılan casusluk, dünyanın en eski mesleklerinden biri olarak kabul edilmektedir. En eski yazılı metinlerde istihbarat ve casusluk faaliyetine ilişkin ifadeler yer almaktadır. Buna göre özellikle Tevrat’ta casusluk faaliyetlerine ilişkin çok sayıda anlatı yer almaktadır.

İlk İslam toplumlarında posta ve istihbarat faaliyetlerine “berid”, bu işle uğraşanlara da “ehl-i berid” denilirdi. Yine eski Türklerde muhatapları olan Çinlilerin istihbaratçılarına “çaşıt” denilmekteydi. “Çaşıt” kelimesi günümüzde de bulunduğu ortamlarda fesat çıkaran kişiler için kullanılmakta ve Osmanlı Arşiv belgelerinde dahi olumsuz anlamda yer almaktadır.

İstihbarat tüm ülkelerce kullanılan bir faaliyet olmakla beraber, ülke ve örgütlerin istihbarat faaliyetlerinin önlenmesi şekline ifade edilebilecek “istihbarata karşı koyma-(İKK)” da önemli bir güvenlik ve istihbarat faaliyeti haline gelmiştir.

Ülke ve örgütler kendi çıkarları doğrultusunda istihbarat faaliyeti yürütürken, bir yandan da kendine karşı yürütülen faaliyetleri önleme çabasındadır. Önemli görevlerde bulunan kişiler ve kurumlar yabancı ülke ve örgütlerin istihbarat faaliyetlerine her dönemde konu olmuştur. Bu faaliyetlerin önüne geçilebilmesi için istihbarata karşı koyma (İKK) çalışmaları yürütülmektedir.

Teknolojik gelişmelerle birlikte kişisel ve kurumsal bilgilerin sanal dünyada pek çok alanda kullanılması istihbarat faaliyetlerini kolaylaştırmış, sadece internet ortamından çok önemli bilgilere ulaşılması mümkün hale gelmiştir. Çok iyi korunduğu düşünülen ülkelerde ve kurumlarda bile Wikileaks sızıntılarında da görülebileceği üzere çok önemli istihbarat bilgileri ifşa edilebilir hale gelmiştir. 

1.2. İSTİHBARAT TOPLAMA YÖNTEMLERİ

Klasik olarak istihbarat toplama yöntemlerini şu şekilde inceleyebiliriz:

– Takip-tarassut yöntemi: Hedefin yaya ya da araçla hareket halinde gizli olarak izlenmesiyle elde edilen istihbarattır.

– Adam Kullanma Yöntemi: İstihbarat personelinin hedef yapıdan bilgi elde etmek amacıyla kullanılmasıdır.

– Mülakat/Sızdırma Yöntemi: İstihbarat personeli tarafından hedef hakkında yeterli bilgiye ulaşabilmek için hedefle bağlantılı biriyle ya da ya da hedef şahsın kendisiyle konuşulmasıdır.

– Sorgulama Yöntemi: Hedef hakkında istenen bilgilere ulaşabilmek için ilgili kişinin konuşmasını sağlamaktır. Bu yöntemde bir ya da birkaç kişi yanıltıcı sorular yöneltebilirler.

– Teknik Yöntemler: Teknolojik gelişmelerin kullanılarak hedef yapı ya da kişi hakkında bilgi toplanmasıdır.

1.3. KAYNAĞINA GÖRE İSTİHBARAT FAALİYETLERİ:

İstihbarat, elde ediliş şekillerine göre 5 kategoriye ayrılmaktadır. Bunları şu şekilde inceleyebiliriz:

– İnsana dayalı istihbarat (HUMINT): İngilizce Human Intelligence olarak tanımlanan bu istihbarat türü, hedefe sızmış ya da hedef hakkında bilgi sahibi ajan/ personeli ifade etmektedir.

– Görüntü istihbaratı (IMINT): İngilizce Image Intelligence olarak ifade edilen kavram; uydular vb. araçlarla hedefle ilgili elde edilen istihbaratı ifade etmektedir.

– Açık kaynak istihbaratı (OSINT): Open supply Intelligence olarak da ifade edilen bu kavram her türlü medya organından elde edilen ve herkese açık olan bilgilerin istihbarat amaçlı kullanılmasını ifade etmektedir. Günümüzde istihbari bilgilerin %85’inin açık kaynaklardan elde edildiği dile getirilmektedir.

– Sinyal istihbaratı (SIGINT): Signal Intelligence olarak ifade edilen bu kavram; hedeften gönderilen sinyallerin ele geçirilmesini ifade etmektedir. Bu kapsamda iletişim araçları, elektronik-yabancı aletlerin sinyalleri, lazer, radar ve kızılötesi ışınların istihbaratından söz etmek mümkündür.

– İletişim ve elektronik istihbaratı: Yeni elektronik keşiflerin geliştirilmesi için bilgi toplanmasının yanında hedef ülkedeki iletişim durumuna ilişkin elde edilen istihbaratı ifade etmektedir.

Devamı M5 Dergisi Ekim 2019 Sayısında…