Sağlam bir sabır gerektiren zevk ve uğraşlardan biri olan modelcilik ya da maketçilik, pek çok detay ve dikkat edilmesi gereken ince püf noktaları isteyen bir hobi ve meslek. Dünyada ve ülkemizde büyük ilgi gören bu güzel konuyu M5 Dijital Yayınlar Koordinatörü’müz Mete Sohtaoğlu, Tahir Özcivan (Modelcilik Kulübü Derneği Başkanı) ile konuştu.
Modelcilik ya da maketçilik arasındaki farklar neler? Kara araçları, sivil araçlar, zırhlı trenler, kamyonlar, uzay araçları, figürcülük gibi kavramlar görüyoruz. Modelcilikte bunları ayırırken nelere dikkat etmeliyiz?
Bu konuda farklı düşünceler olmasına rağmen temelde ortada kavram karmaşasından başka bir şey yok. Her iki kelime de temelde aynı anlamı ifade ediyor. Fransız üreticileri lit kutularının üzerine “maquette” veya “modéle reduit” yazarken bu işin duayeni olarak kabul edilen İngilizler kit kutularının üzerine “model” veya “scale model” yazarlar. Maket kelime olarak Türkçe’ye Fransızca’dan girmiştir. Keza model kelimesi de. Günümüz modelcilik anlayışının İngiltere’de şekillenip dünyaya yayıldığını düşünürsek terminolojik olarak MODEL kelimesinin kullanımı dünyada daha yaygındır.
Maket kelimesi bizim toplumumuzda konuyu bilmeyenler için daha çok bir oyuncağı çağrıştırır. Ama bu hobi bir oyuncak üretmek olmadığı için MODEL kelimesi daha profesyonel ve saygın bir yaklaşım sergilemektedir. Kaldı ki modelciler yapmış olduklara modellere oyuncak denmesinden asla hoşnut olmazlar. Çünkü burada sarfedilen ciddi bir emek ve zaman söz konusudur. İngilizcede terimsel olarak yapılan tema için “model”, yapan kişi için “modeler” ve yapılan iş için de “modelling” kelimeleri kullanılmaktadır. Sonuç itibariyle her iki kelime de aslında aynı kapıya çıkmakta olup günümüz kullanımında “modelcilik” daha yaygındır.
Bahsettiğiniz tüm bu dallar, modelciliğin ayrı ayrı ana kategorilerini oluşturmaktadır. Askeri ve sivil hava araçları, askeri ve sivil kara araçları, askeri ve sivil deniz araçları, bilim kurgu ve uzay araçları, tarihi ve askeri figürler modelciliğin ana kategorileridir. Yoğunlaştığı veya ilgi duyduğu alana göre modelci tema seçimini yapar ve modelini ortaya çıkarır. Tüm bu bahsi geçen ana kategoriler ölçek ve dönemsel olarak da kendi içlerinde alt kategorilere ayrılarak daha da spesifik olarak detaylandırılır. Burada asıl dikkat edilmesi gereken ana unsur, yapım esnasında uygulanması gereken belirli teknik ve aşamalarla modeli mümkün olan en iyi şekilde (eskitme, kirletme, detaylandırma v.b.) aslına uygun bir şekilde modeli bitirmek ve sonuca ulaşmaktır.
2. dünya savaşı’nın hemen öncesinde ve savaş sırasında Almanya’da, İngiltere’de, Amerika’da yani savaşa doğrudan müdahil olmuş milletlerin çoğunda modelciliğin teşvik edildiğini ve çocukların,gençlerin uğraşı olarak edinmesi için çalışmalar yapıldığı biliyoruz. Bu teşvik askeri tasarımların geliştirilmesi için mi?
Model ve/veya modelciliğin kökeni antik Mısır’a kadar dayansa da günümüz modelciliği asıl ivmesini 2.Dünya Savaşı döneminde yakalamıştır. Burada sorunuz cevabı olarak farklı düşünceler ortaya çıkmaktadır. Sizin de belirttiğiniz askeri tasarımların geliştirilmesi sadece bunlardan biridir. Diğer sebepler arasında savaşın özellikle çocuklar ve genç nesil üzerindeki negatif psikolojik etkisini azaltmak ve savaş atmosferinden uzaklaştırmak, zihinsel gelişimi sağlamak, el becerilerini ve muhakeme yeteneklerini geliştirmek sayılabilir. Bir diğer sebep olarak da ülkelerin bir taraftan kendi vatandaşları üzerinde milliyetçilik duygularını aşılamak ve kabartmak diğer taraftan bu etkenle birlikte diğer ülkeler üzerinde propaganda unsuru olarak kullanıldığı da söylenebilir.
Modelcilik sanırım günlük teknolojik,politik,sosyolik,antropolojik,ekonomik gelişmelerden etkileniyor.Örneğin 1980’lerde uzay rekabeti başlayınca uzay araçlarının model ya da oyuncaklarını gözlemlemiştik. Elektrikli modellerde yaygınlaşmıştı.
Tam olarak bu şekilde olduğu söylenemese de böyle bir durumun var olduğu yadsınamaz bir gerçek. Hatta model üreticilerinde bile. Temelde modelci hoşlandığı veya ilgi duyduğu tema veya model üzerine yoğunlaşarak modelini seçer ve tamamlar. Askeri havacılığa ilgi duyuyorsa bu tarz modelleri, askeri kara araçlarına ilgi duyorsa da bu tarz modelleri seçer. Ama öyle bir an gelir ki hayatında hiç uçak modeli yapmamış bir modelci, dönemsel bir etki ile bir anda uçak modeli yapmak ister.
Örneğin TOPGUN filmi. Topgun filminin popülaritesi ile aynı paralellikte F-14 uçağı modellerinin de popülaritesi ciddi anlamda arttı. Bu durumu günümüz Türk modelciliğinde de görüyoruz. TSK’nın son dönemlerde gerçekleştirdiği operasyonlar neticesinde Türk Hava Kuvvetleri F-16 uçakları ve Türk Kara Kuvvetleri Leopard 2A4 tanlarının modelleri de oldukça popüler hale geldi. Hatta yurtdışındaki bir model üreticisi TSK bünyesindeki Leopard tankının modelini bile çıkardı.
Modelcilik tarihsel dönemlere, coğrafyalara, milletlere göre değişiyor mu?
Burada tarihsel dönemden kastınız belli bir dönemi konu alan modelcilik ise sorunun cevabı EVET. Ama ben şahsen bu değişikliğin günümüzde coğrafya ve milliyetlere göre değişiklik gösterdiğini düşünmüyorum. Örneğin modelcilikte en çok rağbet gören tema İkinci Dünya Savaşı’dır. Modelci anlamında dünyanın hiç bir coğrafyası ve milliyeti yoktur ki bu temaya ilgi duymasın. Bugün Amerika, İngiltere, ALmanya ve hatta İsrail’de bile Nazi Almanyası’nın muhteşem savaş makinelerine ( Örneğin Tiger tankları, Messerschmitt Bf-109 uçakları) duyulan büyük hayranlık neticesinde spesifik temalar üzerine fan grupları bile mevcuttur.
Kullanılan malzeme gene dönemsel ve milletlere göre değişiyor mu?
Kullanılan malzemeler milletlere göre değil ama dönemsel olarak değişir. Örneğin 80’li yıllarda modeli eskitme amacı ile kullanmanız gereken materyalleri yağlı boya veya kuru pastel boyalarla yapmanız gerekirken ve hatta model üzerinde uygulayacağınız detayları yine kendiniz üretmeniz gerekirken bugün bu ürünlerin hepsi ticari meta şeklinde hazır olarak dünyanın dört bir tarafında hazır olarak satılmaktadır.
Tarihi belgeler Modelcilik üzerinde etkin. Nasıl bir araştırma sürecinden geçiyor modeller?
Modelciliğin en önemli aşaması, modelin yapımına başlamadan önce, yapılacak olan model ile ilgili tüm tarihi ve teknik dökümanları toplamak ve incelemektir. Sonuçta bizler modelci olarak sadece parçaları bir araya getirip bir obje ortaya çıkarmıyoruz. Bizler tamamen aslına bire bir uygun ( örneğin radyal motorlu bir uçağın motorundan sızan bir yağdan tutun, ateş eden bir tankın namlusundaki alev isine kadar) ölçeklendirilmiş modeller üretiyoruz. Hatta üreticinin model üzerine uygulamadığı fakat referanslarda karşımıza çıkan detayları da modele uygulamak zorundayız. Bunun yanında modelin boyutlarının da (en, boy, uzunluk, yükseklik, kanat açıklığı, dihedral ve/veya anhedral oranları) aslına uygun ölçekte olup olmadığını kontrol etmemiz gerekir.
İşin özü bir modelin yapımını 100 üzerinden değerlendirirsek bunun %70’i araştırma, %30’u modelin yapımı ve bitirilmesini kapsamaktadır. Araştırma haftalar alırken bitirme birkaç günde sona erebilir.
