Taliban’ın Afganistan’daki ilerleyişi sınır kapılarının önemini artırdı

Taliban‘ın Afganistan‘ın kuzey ve batı sınırlarına saldırısı, stratejik ve uluslararası İslam-Kale kavşağını ele geçirmesi, ülkenin sınır kapılarının önemini bir kez daha gündeme taşıdı.

Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre, Afganistan’ın nüfusu 2050 yılına kadar yaklaşık 65 milyona ulaşacak. Denize kıyısı olmayan Afganistan ile dünyanın belli başlı limanları arasında doğrudan bağlantı olmaması nedeniyle ülke ticaretinin büyük bir bölümü kara yoluyla yapılıyor.

Sovyetler Birliği ve ABD’nin işgali, iç çatışmalar, kargaşa, şiddet, güvenlik problemleri ve on yıllardır süren siyasi istikrarsızlık gibi faktörler nedeniyle Afganistan’ın ticari ve endüstriyel altyapısı gelişmezken, ülke, dünyanın büyük pazarlarına da komşuları gibi ulaşamıyor.

Afganistan’ın; Pakistan, İran, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan ile 10’dan fazla sınır kapısı bulunuyor.

652 bin 230 kilometrekare yüzölçümüne sahip Afganistan, batıda İran, doğu ve güneyde Pakistan, kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan ile komşu.

Denize kıyısı olmayan Afganistan, ayrıca kuzeydoğudaki Bedahşan eyaletinin Vahan bölgesinden Pakistan’a paralel olarak Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ne kadar uzanan bir koridora sahip.

Afganistan-Pakistan sınır geçiş noktaları

Afganistan, Pakistan ile yaklaşık 2 bin 400 kilometrelik, çoğu dağlık bölgelerden oluşan kara sınırını paylaşıyor. Bu sınır boyunca “Spin Boldak”, “Torham” ve “Gulam Han” geçiş noktaları bulunuyor.

Torham Sınır Kapısı

Nangarhar sınır vilayetinde bulunan Torham Sınır Kapısı, Pakistan ile Afganistan arasında en çok kullanılan kapı ve işlek olmasından dolayı ana güzergah olarak biliniyor.

Pakistan’ın N-5 Ulusal Otoyolu’nun sonunda bulunan geçiş kapısı, ticari malların Sind eyaletindeki Karaçi Limanı’ndan Pakistan’ın Hayber Peştunya eyaletinin merkez kenti Peşaver’e ve oradan Hayber Geçidi’ne ve ardından sınır kenti Torham’a geçmesini sağlıyor.

Torham, her zaman Güney ve Orta Asya arasında önemli bir ticaret yolu ve stratejik bir askeri konum oldu. Torham vasıtasıyla Pakistan ve Afganistan arasındaki yıllık ticaret hacmi, 2012 yılına kadar 2,5 milyar dolar düzeyindeydi. 2015’ten bu yana, Pakistan ordusunun Afganistan topraklarını toplarla vurması ve sivillerin ölümüne neden olması sonrası Afganistan, bu sınırdan ticari geçişleri engelledi. Böylece yıllık ticaret hacmi 400 milyon dolara kadar geriledi.

Spin Boldak Sınır Kapısı

“Spin Boldak” geçidi, Afganistan’ın Kandahar ilinde ve Pakistan’da aynı adı taşıyan şehirde bulunuyor.

Sınır geçidi, Beluçistan eyaletindeki Çemen kentinden Pakistan’ın Kavita kentinin merkezine yaklaşık 10 kilometre uzaklıkta ve iki ülke arasındaki en büyük uluslararası kapılardan biri.

Her gün 70 binden fazla işçi ve tüccar da geçiş için bu geçidi kullanıyor.

İngiltere 1891 yılında, Hindistan’ın demir yolu ağını Çemen’e kadar genişletti ve 1910 yılında hattı Kandahar’a ve Afganistan’daki diğer şehirlere kadar uzatmak için planlar yaptı ancak bu planlar gerçekleşmedi.

2003 yılında üç katlı tuğla ve çift kemerli bir dostluk kapısı inşa edilen sınır kapısı, Pakistan’dan transit taşımacılık hattını güney Afganistan’a bağlayan ulaşım noktası konumunda.

Spin Boldak, Taliban’ın sonuna kadar direnmeye devam ettiği kentlerden biriydi. ABD, Ocak 2010’da sınır kapısında, Afgan Sınır Polisi ve Afgan Ulusal Ordusu’nun izleme yapabilmesi için Spin Boldak bölgesinde bir üs kurulacağını duyurdu.

Uluslararası Güvenlik Destek Gücü (ISAF) ve ABD birlikleri 2002-2014 yılları arasında Karaçi Limanı’na ulaşmak için Spin Boldak Sınır Kapısı’nı kullandı ve günde yaklaşık 60 ila 100 kamyon Çemen’den geçti.

Gulam Han Sınır Kapısı

Pakistan’ın Kuzey Veziristan bölgesi ile Afganistan’ın Host eyaleti arasındaki Gulam Han Sınır Kapısı, diğer transit yollara kıyasla Pakistan’ın Karaçi Limanı’na yaklaşık 450 kilometre daha yakın.

Şubat 2021’de faaliyete geçen kapıdan ticaret malları Afganistan’ın Host, Paktiya, Logar, Paktika, Gazne ve diğer illerine giriyor. Gulam Han Sınır Kapısı, Afganistan’ın Orta Asya ile ticari ve ekonomik iş birliğini artırma potansiyeline sahip önemli bir sınır kapısı.

Afganistan-İran sınır kapıları

Afganistan-İran sınırı, kuzeyde Türkmenistan sınırıyla kesişen, güneyde Pakistan sınırıyla sona eren 945 kilometrelik bir hat. Herat’la Horasan arasındaki İslam Kale-Dugarun, Ferah ve Güney Horasan arasındaki Ebu Nasr Ferahi-Mahirud ve ayrıca Nimruz ve Sistan-Beluçistan arasındaki Zerenc-Milak sınır kapıları iki ülke arasındaki önemli sınır kapıları olarak görülüyor.

İslam Kale Sınır Kapısı

İslam Kale Sınır Kapısı, Afganistan tarafında Herat’a 120 kilometre uzaklıkta Kuhistan ilçesinde bulunuyor. Sınırın öte tarafında İran’da Dugarun Kapısı ise Horasan-i Rezevi eyaletinin Taybad ilçesine 18 kilometre uzaklıkta yer alıyor. Türkiye, İran, Avrupa ve Basra Körfezi’ndeki Arap ülkeleri Afganistan’a ürünlerini buradan sevk ediyorlar.

İslam Kale-Dugarun Kapısı, Japonya’dan İstanbul’un batısına ve ardından Portekiz Limanı Lizbon’a kadar Asya kara yolu ağının parçası olan diğer ülkeler arasında da önemli bir rol oynuyor.

Zerenc Sınır Kapısı

İran’ın Çabahar Limanı’na yaklaşık 770 kilometre uzaklıktaki Zerenc Sınır Kapısı, insani yardım malzemelerinin ve Hindistan’dan Afganistan’a gönderilen buğdayın geçiş yolu olması yönüyle stratejik öneme sahip.

Çabahar Limanı’na gelen mallar bu sınır kapısından giriş yapıyor.

Afganistan’ın Özbekistan sınır kapıları

Afganistan’ın kuzeyinde Belh vilayetindeki Hayratan Sınır Kapısı, Amu Derya Köprüsü boyunca yer alan ve 1982 yılında faaliyete geçen Dostluk Köprüsü aracılığıyla Özbekistan’ın Tirmiz şehrine bağlanıyor.

Bu sınır kapısı, kuzey Afganistan’daki ticaret, ihracat ve ithalatın ana merkezi. Stratejik önemi nedeniyle sınır polisinin yanı sıra NATO güçleri tarafından da korunan Kapı, ayrıca Afganistan’ın üç demiryolu güzergahından biri.

Şirhan Sınır Kapısı, İmam Sahib ilçesinin batısında, Penc Nehri kıyısında ve Kunduz il merkezine 60 kilometre uzaklıkta bulunuyor.

Stratejik ve ekonomik yönden öneme sahip Kapı, Afganistan, Pakistan, Tacikistan ve Kırgızistan arasındaki ana geçiş güzergahı olarak öne çıkıyor.

Afganistan’ın Tacikistan sınır kapısı: Ay Hanım

Afganistan-Tacikistan sınırındaki Ay Hanım Sınır Kapısı, yaklaşık 2 milyon Afgan’ın sınır ticareti yaptığı bir güzergah. Bu kapı aynı zamanda Afganistan’dan Rusya ve Avrupa’ya uyuşturucu kaçakçılığının güzergahlarından biri olarak biliniyor.

Afganistan ve Tacikistan’da 1990’lı yıllarda yaşanan iç savaş nedeniyle iki ülkede güvenlik sorunu meydana geldi. İç savaşların sona ermesiyle durum biraz düzelse de iki ülke sınır polisinin bu uzun ve engebeli sınırın güvenliğini sağlamak için yeterli olmadığı öne sürülüyor.

Bu nedenle, bölgede, uyuşturucu ve insan kaçakçılığıyla mücadele gerekçesiyle zaman zaman Çin ve Rusya’nın bu bölgeye müdahalesine tanık olunuyor.

Afganistan’ın Türkmenistan sınır kapıları

Afganistan-Türkmenistan sınırındaki Turgundi (Kara Tepe) Sınır Kapısı, Herat’a 105 kilometre uzaklıkta.

Her gün bu ülkenin mallarını taşıyan 10-15 tır Afganistan’a bu kapıdan giriyor. Turgundi Kapısı, Afganistan ve Türkmenistan arasında, Senec kara yolu ve demir yoluyla Atab’a bağlanan stratejik bir nokta.

Yine Türkmenistan sınırında yer alan bir diğer sınır kapısı da ülkenin kuzeyindeki Akine.

Afganistan-Çin sınırı

Afganistan ve Çin arasındaki 76 kilometrelik sınır, İngilizlerle Ruslar arasında yapılan anlaşma sonrasında 1895 yılında belirlendi. Afganistan ve Çin arasındaki sınır ihtilafı 1963 yılına kadar sürdü.

İki ülke arasındaki sınır, Afganistan’dan Çin’e afyon kaçakçılığının güzergahı olarak biliniyor.

Afganistan ve ABD, son 20 yılda Taliban eylemlerine karşı koymak için Çin’i defalarca Vahan Koridoru’nu yeniden açmaya çağırdı. Ancak Çin, batıdaki Sincan eyaletindeki huzursuzluğu bahane ederek talebi geri çevirdi. İki ülke arasında sivillerin geçiş yapabildiği resmi sınır kapısı bulunmuyor.