Araştırmacılar; Covid-19’un Çin’de nasıl ortaya çıktığını ve bir daha olmaması için nasıl önlenebileceğini asla bilemeyebilirler.
Adem Kılıç tarafından M5 için çevrilmiştir.
Deniz mahsulleri satılan Wuhan’daki bir hastanede ortaya çıkan ve tuhaf bir zatürre olarak görünmeye başlamasından bu yana üzerinden geçen 1 yıl geçen Covid-19 virüsü hakkında dünya, yayılma biçiminden enfeksiyonlarına ve nasıl aşılacağına kadar çok şey öğrendi.
Fakat bu gelişmelere rağmen, yaklaşık 2 milyon insanı öldüren ve küresel ekonomiyi kasıp kavuran virüs hakkında bir sorun var: Nasıl başladığını hala bilmiyoruz.
Bu patojenin ilk ortaya çıktığı yer ve insanlara nasıl bulaştığı hala bir gizem. Ve her geçen gün anlaşılması daha da zor bir hale geliyor.
İlk olarak Çin’deki bir ürün pazarındaki tezgah sahipleri arasındaki ortaya çıkan koronavirüsün izleri artık burada büyük ölçüde kayboluyor. Virüsün ilk vurduğu ülke, yüzyılın en büyük halk sağlığı acil durumunun gerçek kökenini bulmaya yardımcı olmak konusunda da oldukça isteksiz görünüyor.
Çin; sıkı sınır tedbirleri, toplu testler, enfekte kişilerin ve temaslarının cep telefonu verileriyle izlenmesine olanak tanıyan bir gözetim ağı sayesinde Covid-19’u etkili bir şekilde yok etti. Salgının kaynağı ile ilgili tartışma, dünyanın iki süper gücü arasındaki geniş çaplı çatışmanın bir uzantısı haline gelmeye başladı. Çin şimdi virüs sürecini baştan gözden geçirmeye çalışıyor.
İlk müdahale ekiplerinin görüntüleri, şehrin gösterişli kırmızı sergi salonunun girişinde, Maoist dönem propaganda afişlerindeki kahramanlar gibi sergileniyor ve onları gölgede bırakıyor. İçeride, bir hemşirenin ellerinin iltihaplı ve soyulmuş dev bir fotoğrafı ve kullandıkları malzemeler sağlık çalışanlarını temsil eden manken ordusunun üzerinde asılı duruyor. Kritik koronavirüs hastalarına bakan sağlık görevlilerinin 3 boyutlu bir hologramı, gerçek hayattaki bir hastane yatağı, kalp atış hızı monitörünün bipleri adeta bir drama hissi yaratıyor. Test kitleri başka bir zamandan kalma eserler gibi etiketlenerek açık vitrinlerde sergileniyor.
Dünya, artan ölüm sayıları ve mutasyona uğrayan versiyonlarla boğuşmaya devam ederken, Çin şimdiden pandemik durumu tarihte kalmış bir süreç olarak görüyor.
Covid-19’a Karşı Savaş Özel Sergisi, maske yapma makinelerinden, 2.000 yataklı geçici hastanelerdeki saç kesimlerine ve uzaktan öğrenmeye kadar her şeyi hatırlatmayı amaçlıyor. Serginin girişindeki zaman çizelgesi, Başkan Xi Jinping’in 7 Ocak’ta ülkenin liderlerine hızla büyüyen salgını kontrol altına almalarını emrettiği ve Eylül ayında Pekin’deki bürokratlara bir konuşma yaptığı ve sona erdiği döneme dair gelişmeleri dikkatli ve ayrıntılı bir şekilde anlatıyor.
Huanan deniz ürünleri pazarından, salgının insandan insana bulaşma boyutunu gizlediklerinden, ilk enfeksiyonlarda harekete geçmeyi geciktirdiklerinden, salgının ilk günlerinde hükümetin örtbas çabalarından ve halkın kargaşasından söz edilmiyor. Pek çok Çinli için bu öfkenin yerini bir gurur duygusu aldı. Çünkü; ülkelerinin bu krizi aşması Çin’i tahmin edilenden beş yıl daha önce dünyanın en büyük ve güçlü ekonomisi olma yoluna soktu.
Çin’in virüsün nihai kaynağı olduğu fikrini ortadan kaldırmak için artan bir çaba var. Dışişleri bakanlığı sözcüsü, virüsü ABD ordusuna bağlayan teorileri savunuyor ve Çin limanı ve soğuk hava deposu işçilerinde yaşanan bir dizi vakanın ardından devlet destekli medya, virüsün ülkeye ithal dondurulmuş gıda ile girmiş olabileceğini iddia ediyor. Ayrıca, ABD ve İtalya’da Wuhan’dakilerden daha öncesine dayanan enfeksiyonlar olduğunu öne süren araştırmalardan faydalanarak tezini güçlendirmeye çalışıyor.
Bu teorilerin bazıları inandırıcı olsa da asıl ironi, virüsün nasıl ve nerede ortaya çıktığını asla bilemeyeceğimizdir. Çin, virüsün kökenine ilişkin bağımsız bir soruşturma için yapılan başvuruları görmezden geliyor. Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü’nün; en iyi bulaşıcı hastalık uzmanlarını Wuhan’a gönderme çabalarını da durdurdu. Bu, virüsü yayan olaylar zincirine ve bunun tekrar olmasının nasıl önleneceğine dair özenli bir epidemiyolojik araştırma çalışmasını engelledi.
Şimdi bir WHO ekibi, Ocak ayında Wuhan’ı ziyaret etmeyi ümit ederek virüsün kökenini izlemeye dair çalışmalara odaklandı. The Lancet Tıp Dergisi tarafından görevlendirilen bir mürettebat da araştırmalar yapıyor. Wuhan’da gelişmeleri ilk yaşayan 11 milyon insan için hayat büyük ölçüde normale döndü, Avrupa ve Kuzey Amerika’nın bazı kısımları ise ikinci kez kapanıyor.
San Diego’da Kaliforniya Üniversitesi bulaşıcı hastalıklar doktoru ve Clinical Infectious Diseases Dergisi’nin baş editörü olan Robert Schooley, “Tüm kanıtlar hala yerinde olsa bile, bunları geriye dönük olarak incelemek çok zor” açıklamasında bulundu.
Sergi merkezinin sadece 5 mil güneyinde bulunan Huanan deniz ürünleri pazarı, cıvatalanmış kırsal manzara resimleriyle ve sekiz fit yüksekliğindeki metal barikatlarla bölünmüş durumda. Saksı ve palmiye ağaçları, dünyanın bilinen ilk Covid-19 vakasının yaşandığı çok katlı binanın çevresini işaretlliyor.
Hükümet görevlileri, düzinelerce tezgahı kapatmak ve sterilize etmek için 2019’un sonlarında buraya baskın yapana kadar, bu pazar Wuhan’ın merkezindeki yerel halk ve restoranlar için önemli bir ürün kaynağıydı. Agence France Presse de dahil olmak üzere tüm medya burada; koalalardan kurt yavrularına, sıçanlardan misk kedilerine ve yarasalara kadar aralarında SARS virüsünün kaynağı olduğundan şüphelenilen kedi benzeri hayvanlar da dahil olmak üzere bir dizi vahşi hayvan etinin sattıldığı bildiriyor.
Pazara yapılan son ziyarette Bloomberg News muhabirleri, sivil giyimli yetkililer ve polis tarafından uyarıldı.
Özenle inşa edilmiş müze ve sergilerin yanısıra Wuhan’ın koronavirüs ile yaptığı savaşın başka işaretleri de var. Binlerce kritik hastayı tedavi etmek için yaklaşık iki hafta içinde inşa edilen derme çatma bir hastane yakın zamanda kapatıldı. İki yerel kadın, burasının bir apartmana dönüştürüleceğini duyduklarını aktarıyor.
Çin’in açık hava yemek caddesi bölgesi olan Wuhan Tiandi’de, kış soğuğuna rağmen sokaklarda. Çiftler ve aileler yemek yemek ve sohbet etmek için maske kullanmıyor. Virüsün kökeni sorulduğunda ise çoğu virüsün şehirde başlamadığını söylüyor.
San Diego’daki Kalifornia Üniversitesi’nde, bulaşıcı hastalıkların evrimi ve epidemiyolojisini araştıran Tıp Profesörü Joel Wertheim, bir virüsün bir insana ilk bulaştığı yerin, insanlar arasında yayılmaya başladığı yer olmama ihtimalinin olduğunu söylüyor. Örneğin, HIV’in Güneydoğu Kamerun’daki şempanzelerden kaynaklandığı düşünülüyor, ancak yüzlerce mil ötedeki Kinshasa şehrine ulaşana kadar insanlarda kolayca yayılmaya başlamadığı örneği veriliyor.
Çinli bilim insanları, virüsün genetik dizisini Ocak ayında yayınladı; bu, başka yerlerdeki uzmanların bunun nasıl başlamış olabileceğine dair bazı adımlar atmasına izin veren bir hareket oldu. Wertheim gibi bilim insanları SARS-CoV-2 virüs genlerini ve Wuhan’daki bilinen en eski örneklerden mutasyona uğrayıp nasıl çeşitlendikleri hızla incelediler. Wertheim’in 24 Kasım’da yayınlanan araştırmasının ön baskısına göre vakanın ortaya çıktığı dönem Ekim ortasından Kasım ortasına kadar geçen zaman aralığı.
Uzmanlar, yarasaların güney Çin’den Wuhan’a düzenli olarak yaşamadığından, virüsün Huanan pazarında bulunan misk kedileri veya diğer hayvanlar aracılığı yayılma olasılığının daha yüksek olduğunu söylüyor. Virüsün vahşi doğada, bir misk kedisinin yarasa dışkısı ile kirlenmiş meyveleri yemesi ile yada dışkı-oral yolla hayvan türlerine yayılabileceğini gösteriyor.
Uzmanlar; “Başlangıçta o pazarda hangi hayvanların bulunduğunu hâlâ gerçekten bilmiyoruz. Çin’de enfekte olmuş başka hayvanlar olması oldukça olası.” diyor.
Bilim adamları, örneğin Ebola virüsünün kesin kaynağını veya 2009’da dünyayı sarsan H1N1 grip virüsünün domuzlardan insanlara nasıl sıçradığını hâlâ bilmiyorlar. Çin’in Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi direktörü George Gao, bu hafta Xinhua haber ajansına verdiği demeçte, Covid-19’un kökeninin asla bulunamayacağını söyledi.
Huanan pazarı kapatıldıktan sonra, bazı tezgah sahipleri Wuhan’ın kuzey eteklerinde bulunan Sijimei gıda pazarına taşındı. Soyadının Xie olduğunu söyleyen bir baharat ve çeşni satıcısı, Mart ayında yeniden Huanan’a taşınacağını doğruladı. Kuzu karkas satan bir görevli de müdürü tarafından susturulmadan önce işletmenin Mart ayında taşınacağını doğruladı. Birkaç dakika sonra ise herhangi bir görüşmenin Komünist Parti tarafından yasaklandığını söyleyen iki görevli ortaya çıktı.
Bloomberg, 2020 yılı boyunca, ülkenin en deneyimli koronavirüs uzmanı Shi Zhengli dahil olmak üzere önemli Çinli bilim insanlarıyla röportaj yapmak için çok sayıda talepte bulundu.
Wuhan Viroloji Enstitüsü’nde en kötü bulaşıcı hastalık tehditlerini inceleyen bir laboratuvar işletiliyor. Huanan pazarından yaklaşık 20 mil ötedeki bu laboratuvarın konumu, virüsün ya yanlışlıkla laboratuvardan kaçtığı ya da daha da kötüsü genetik olarak tasarlanıp kasıtlı olarak serbest bırakıldığı teorilerini besliyor.
Bu hipotez ışığında SARS-CoV-2’yi defalarca “Çin virüsü” olarak nitelendiren Başkan Donald Trump’ın komplo teorileri benimsendi. Trump; Nisan gibi erken bir tarihte Çin’in patojeni “bilerek” serbest bırakmış olabileceğini söyledi ve Çin’in virüsün kaynağının izini sürmek konusunda işbirliği yapmamasını eleştirdi. Çin ise DSÖ ile yaptığı çalışmalarını savunuyor.
Dışişleri bakanlığı sözcüsü Wang Wenbin, bu ay gazetecilere verdiği demeçte Çin’in “şeffaf”olduğunu ve WHO uzmanlarının ülkeyi ziyaret etmesine izin verildiğini söyledi.
Aynı zamanda, dünya çapındaki salgınları önlemek için çalışan, New York merkezli kuruluş EcoHealth Alliance’ın bilim ve politika danışmanı olan Field, Çinli bilim insanlarının araştırmalarında oldukça ilerlemiş olmasının muhtemel olduğunu ancak virüsün nasıl ortaya çıktığına dair herhangi bir bulguyu açıklamayacaklarından korktuğunu dile getiriyor.
Wuhan Viroloji Enstitüsü’ne yapılan son ziyarette, güvenlik personelleri Bloomberg gazetecilerinin halka açık bir yoldan fotoğraf ve video çekmesini engellemeye çalıştı. Polis gelene kadar bir görevli arabanın önünde durdu. Bulaşıcı hastalıklar laboratuvarını ziyaret etmek için yapılan çok sayıda talep ise reddedildi.
Wuhan sakinlerinden olan 51 yaşındaki emekli Yang Feng, sergiyi ölen 3.869 kişinin yaşadığı her şeyi hatırlatan bir merkez olarak gördüğünü söyledi ve “Tarihi özetlemek gibi. Şimdi ise Wuhan’ın virüs geçirmiş bir şehir olduğunu söyleyemezsiniz.” ifadelerini kullandı.
Ancak Yang, “Covid-19’un nereden kaynaklandığını düşünüyorsunuz” diye sorulduğunda başını salladı.
“Bilmiyorum” dedi. “Gerçekten bilmiyorum…”
.
