Küresel Güney’in pusulası: BRICS Liderler Zirvesi

BRICS oluşumunun genişleme sonrası ilk toplantısında ortak bir bildirgeye imza atması oldukça değerlidir. Bu zirve, yeni üyeleriyle birlikte çok kutupluluk söylemi ve hedefinin yanı sıra Küresel Güney’in pusulası durumundadır.

Brezilya’nın dönem başkanlığında, “Daha Kapsayıcı ve Sürdürülebilir Bir Yönetim İçin Küresel Güney İşbirliğini Güçlendirmek” teması ile 17. BRICS Liderler Zirvesi Rio de Janeiro şehrinde düzenlendi. Zirveye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı temsilen Dışişleri Bakanı Hakan Fidan katıldı. BRICS’e “Ortak Ülke” daveti alan Türkiye’nin cevabı dünya kamuoyu tarafından hala merakla beklenmektedir.

Masada hangi konular vardı?

17. BRICS Liderler Zirvesi’nin gündemi oldukça yoğun ve genişti. Zirve öncesinde Brezilya’nın çeşitli şehirlerinde 200’den fazla etkinlik düzenlendi. Zirve’de ise Küresel Güney’in rolü, küresel yönetişimde reform ihtiyacı, çok kutuplu bir dünya vizyonu, yerel paralarla ticaret, bölgesel ve küresel çatışmalar, iklim değişikliğiyle mücadele, alternatif ödeme sistemleri ve yapay zeka yönetimi gibi konular ele alındı.

BRICS Liderler Zirvesi’nde özellikle Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde (BMGK) reform, Uluslararası Para Fonu’nda (IMF) kotaların ve Dünya Bankası’nda hisselerin artırılması çağrısında bulunuldu. Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) elden geçirilmesi ve güçlendirilmesi istendi. Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) destek verilmesine rağmen yeni ticaret kurallarının müzakere edilmesi masadaydı. Zirve’de İran ve Etiyopya’nın DTÖ’ye katılımı için destek açıklandı, bununla beraber tek taraflı yaptırımlar ve gümrük tarifelerine karşı çıkıldı.

Zirve’de BRICS Bankalararası İşbirliği Mekanizması’yla yerel para kullanımının ticaret ve yatırımda artırılması hedeflendi. Ek olarak, BRICS Sınır Ötesi Ödemeler Girişimi hakkındaki çalışmaların hızlandırılması hedefi konuldu. Ayrıca, Tahıl Borsası yani BRICS içinde bir tahıl ticaret platformu kurma girişimi kabul edildi. BRICS’in kuracağı tarımsal stratejik ortaklığın küresel gıda güvenliğine katkı sağlaması planlandı.

Zirve’de, İklim Finansmanı Bildirgesi ve Yapay Zeka Küresel Yönetim Bildirgesi kabul edildi. İklim değişikliğiyle mücadelede gelişmiş ülkeler sorumluluk almaya davet edilirken yapay zekanın sorumlu ve etik şekilde geliştirilmesi gerektiği vurgulandı. Her zamanki gibi Birleşmiş Milletler’in (BM) merkezi rolüne olan bağlılık yeniden teyit edildi.

10 çekirdek üyeden oluşan dev BRICS grubu 31 sayfa ve 126 maddelik Rio de Janeiro Liderler Bildirgesi’ne imza attı. Bildirgede hiçbir ülke hiçbir coğrafya hiçbir medeniyet düşmanlaştırılmadı ya da hedef gösterilmedi. Rio de Janeiro Bildirgesi tamamen adaletsiz, eşit olmayan küresel sisteme yapıcı eleştiriler getirdi. BM’de eşit coğrafi temsiliyet sağlanması talep edilirken bir taraftan da kadınların rolünün ve payının artırılması talep edildi.

Fikir ve eylem birliği

Bu süreçte BRICS bankası olarak bilinen Yeni Kalkınma Bankası’na Özbekistan ve Kolombiya yeni üye olarak kabul edildi. Böylece, BRICS bankası 11 üyeye çıkmış oldu. Vietnam ise “Ortak Ülke’’ olarak BRICS tam üyelik sürecine girdi. Küresel ve bölgesel kriz noktalarında ortak bir tutum alındı. Böylece BRICS üyelerine karşı yapılan terör saldırıları kınandı. BRICS bildirgesi krizler konusunda açık bir mesaj içeren, irade ortaya koyan ve güçlü siyasi ifadeler içeren bir belge oldu.

İsrail tarafından İran’a yapılan saldırılar güçlü şekilde kınandı. Bu saldırıların BM Sözleşmesi’ni ve uluslararası hukuku ihlal ettiği ifade edildi. Nitekim askeri bir ittifak olmayan BRICS grubu İsrail-İran arasındaki çatışmada diplomatik çözüm çağrılarını desteklerken ABD’nin İran’a yönelik saldırılarını da eleştirdi. Ayrıca, İsrail’in Gazze saldırıları kınandı. Başkenti Doğu Kudüs olan BM’ye tam üye egemen bir Filistin Devleti’nin kurulması desteklendiği gibi Gazze Şeridi ve Batı Şeria’nın Filistin yönetimi altında birleştirilmesinin önemi vurgulandı. Filistinlilerin geçici ya da kalıcı bir göçe zorlanmasına kesin bir şekilde karşı çıkıldı.

İsrail’i Lübnan topraklarından çekilmeye çağıran BRICS ülkeleri, Suriye’nin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne destek verdi. BRICS platformu askeri bir yapı olmasa da diplomatik olarak ortak bir fikir ve eylem birliğinde olduğunu ortaya koydu. Zaten BRICS üyesi ülkelerin Ulusal Güvenlik Danışmanları her yıl toplantılarda bir araya geliyor. Batı dışı güvenlik anlayışlarını ve kendi güvenlik hassasiyetlerini dile getiriyorlar. Bununla beraber, BRICS Terörle Mücadele Çalışma Grubu Toplantıları da üye ülkeler arasında terörle mücadele işbirliğini sağlıyor.

BRICS oluşumunun genişleme sonrası ilk toplantısında ortak bir bildirgeye imza atması oldukça değerlidir. Bu zirve, yeni üyeleriyle birlikte çok kutupluluk söylemi ve hedefinin yanı sıra Küresel Güney’in pusulası durumundadır. BRICS bildirgesi ekonomik, siyasi, diplomatik ve kültürel küresel dengeleri yeniden şekillendirme isteğinin yazılı bir ifadesi olarak görülebilir. Nüfus ve ekonomik büyüklüğü ile Küresel Güney’in taleplerini dinlemesi ve temsiliyetin artırılması doğal olarak uluslararası sistemde daha adaletli ve eşitlikçi bir anlayışı yansıtmaktadır. BRICS ailesi çok kutupluluk söylemi ile tek kutuplu, tek merkezli, tek medeniyetli Batı hegemonyasına karşı bir denge unsuru özelliği taşımaktadır. Birçok alanda da ABD merkezli Batı medeniyeti temelli uluslararası sistemde alternatifler inşa etme çabasında olan bir BRICS mekanizmasından söz edebiliriz.

BRICS Zirvesi çerçevesinde alınan kararlar, bu yapının sadece sembolik olmadığını somut çıktıları olan vizyoner bir oluşum olduğunu göstermektedir. Her ne kadar BRICS ekonomik işbirliğine odaklı olsa da bugün siyasi, kültürel ve diplomatik alanlarda etkili bir aktöre dönüşmektedir. Onlarca ülkenin BRICS üyeliğine ilgisi de bu durumun gerçekliğini ortaya koymaktadır. Ancak BRICS genç bir oluşumdur. Kendi kurumsal gelişimini de inşa etme sürecinde olduğu da unutulmamalıdır. Bu yüzden BRICS varlığı küresel sistem içinde Küresel Güney ve Batı dışı dünya için elzem şekilde devamlı önemi artmaktadır.

BRICS grubunun, bazı liderlerin katılmamasına rağmen istikrarlı ve sistemli bir şekilde birçok karara imza atması oluşumun sembolik bir gücün ötesinde olduğunu göstermiştir. BRICS Zirvesi’nde alınan kararlar 3 kıtadan 10 farklı ulusu ve birçok medeniyetin uyumunu, ortak karar alma ve uygulama kabiliyetini göstermektedir. Bugüne kadar BRICS mekanizmasının ürettiği çıktılar onun istikrarlı bir yapı olduğunu ve küresel istikrara katkı sağladığını ortaya koymaktadır.

Kaynak: AA / Umur Tugay Yücel