Çip savaşlarında yeni dönem: Çin’in yasakları ne anlama geliyor?

Çin’in Nvidia’nın GPU’larının satışını engellemesi ve kendi şirketlerini yerli üretime yönlendirmesi, Pekin’in yapay zeka teknolojileri alanında bağımsızlık ilanı niteliğinde stratejik bir tercih olarak görülmelidir.

Yapay zeka soğuk savaşının en çok konuşulan cephelerinden biri çip teknolojileridir. ABD ile Çin arasındaki gerilim artık ticari bir anlaşmazlıktan öteye geçmiş durumda ve geleceğin küresel teknoloji düzenine dair işaretler veriyor. Yapay zeka için vazgeçilmez olan grafik işlemci birimleri (GPU), bu rekabetin tam merkezinde yer alıyor.

Çin eylül ayının ortasında Nvidia’nın özel olarak ABD kısıtlamalarına uyarlanmış çiplerinin alımını yasakladı. Yüzeyde basit bir tedarik meselesi ya da ticari bir hamle gibi görünen bu karar, Pekin’in artık geçici çözümler ya da dolambaçlı yollarla ilerlemeye razı olmadığını ve yapay zeka teknolojilerinde kendi stratejik hattını belirleme iradesini açık biçimde ortaya koyduğunu gösteriyor. Çin, şirketlerini çip alımı için başta Huawei olmak üzere iç piyasaya yönlendirmek suretiyle kısa vadede yapay zeka yarışında geride kalmayı göze alarak bu alandaki dışa bağımlılığını sıfıra indirmek istiyor.

Pekin’in kararı: Ticaretin ötesinde bir hamle

ABD, 2025’in ilk yarısında önce H20 çiplerinin Çin’e satışlarını durdurdu, ardından temmuzda kısmi bir gevşemeye gitti. Ancak Çin bu gelişmeye rağmen ağustosta ülkedeki büyük şirketleri bu çipleri kullanmama konusunda uyardı. [1] Son olarak, 17 Eylül’de Çin’in internet düzenleyicisi Çin Siber Uzay İdaresi, Alibaba ve ByteDance gibi büyük şirketlere Nvidia çip siparişlerini ve testlerini iptal etmeleri talimatını iletti. [2] Böylece Pekin, Batı’nın sunduğu kısıtlı erişimi doğrudan kabul etmek niyetinde olmadığını gösterdi. Peki bu tercih, Çin’in kalıcı bir ticari kopuşu göze aldığı anlamına mı geliyor? Yoksa bu adım da bir pazarlık taktiği mi?

Aslında uzun yıllar boyunca Çin, küresel sisteme entegre olmanın bir bedeli olarak Amerikan tedarik zincirlerine bağımlılığı kabullenmişti. Amerikan çipleri, yazılımları ve ekipmanlarına güvenmek, dünyanın en büyük teknoloji yarışına katılmanın doğal maliyeti olarak görülüyordu. Ancak ABD yönetiminin 2023 sonunda sıkılaştırdığı yaptırımlar ve ardından en gelişmiş yapay zeka çiplerine erişimi fiilen yasaklaması, [3] dengeleri değiştirdi. Çin açısından artık küresel tedarik zincirinde olup olmama tercihi söz konusu değil, yapay zeka teknolojilerinde yerli üretime dayanmak bir güvenlik ve bağımsızlık meselesi olarak görülüyor.

ABD ve Nvidia’nın tepkisi

Nvidia daha önceden Çin’den gelen suçlamalara karşı, çiplerinde herhangi bir güvenlik açığı bulunmadığını vurgulayarak iddiaları reddetti. [4] Şirketin CEO’su Jensen Huang, Çin ile ticaretin jeopolitik nedenlerden dolayı inişli çıkışlı olabildiğini söylemesinin yanı sıra bu kararın kendisinde hayal kırıklığı yarattığını belirtti. [5] ABD basınında ise Pekin’in hamlesi, yalnızca teknik bir güvenlik gerekçesiyle değil, aynı zamanda Amerikan şirketlerini dışlama ve kendi ekosistemini güçlendirme çabasının bir göstergesi olarak yorumlandı. Washington’daki bazı çevreler bu gelişmeyi, Çin’in ABD yaptırımlarına bir misillemesi olarak gördü. Bu çerçevede Temsilciler Meclisi Başkanı Mike Johnson da Çin’in Nvidia çiplerini hedef alan kararını ABD-Çin ilişkilerini daha da gerilimli hale getiren bir adım olarak nitelendirdi. [6] Tepkileri ele alacak olursak Pekin tarafından böyle bir hamle beklenmediği iddia edilebilir. Nitekim hem Nvidia’nın bu süreçte gördüğü zarar hem de Çin’in yasağı öncesi ABD Başkanı Donald Trump’ın H20 çiplerinin satışına izin vermesine yönelik eleştiriler bu iddiayı kanıtlar nitelikte.

Çip üretiminde devlet desteği

Bununla birlikte, Çinli teknoloji devleri bu değişime pek de istekli yaklaşmadı. [7] ABD tarafından yaptırımlar sıkılaştırılmadan önce Çin şirketleri milyonlarca dolarlık çip stoklamış, hatta paralel ithalat [8] kanalları ve kaçakçılık yoluyla tam performanslı ürünlere ulaşmaya çalışmışlardı. Nvidia’nın çip teknolojilerinde öne çıktığı bir başka nokta CUDA adlı olgunlaşmış yazılım ekosistemi. Bu ekosistem, yapay zeka modellerini geliştirmek için dünya çapında kabul gören ve kullanılan standart haline geldi ve kısa vadede terk edilmesi kolay değil. Bu durum, yerli alternatiflerin henüz aynı seviyede bir ekosistem sunamadığını açıkça ortaya koyuyor. Huawei, CANN ve MindSpore gibi şirketler kendi yazılım platformlarını geliştirse de kullanım yaygınlığı ve olgunluk bakımından henüz CUDA’nın bir hayli gerisinde. [9]

Tam bu noktada devlet müdahalesi devreye girdi. Pekin, sektörün kısa vadeli sancılara katlanmasını zorunlu kılarak Huawei gibi yerli üreticilerin arkasında birleşmesini sağladı. [10] Huawei, devlet desteğiyle yalnızca yeni siparişler kazanmakla kalmayıp aynı zamanda Çin iç pazarında garantili bir konum elde ederek yazılım platformunu geliştirmek, mühendis kadrosunu genişletmek ve üretim engellerini aşmak için büyük bir finansal kaynağı da garantilemiş oldu.

Yaptırımların muhtemel sonuçları

Elbette Çin’in bu yönelimi önemli riskleri de beraberinde getiriyor. Huawei’nin çip tasarımları kayda değer bir hızla gelişiyor olsa da üretim kapasitesi bu aşamada Amerikalı rakiplerine kıyasla kısıtlı kalıyor. Çin, Hollandalı ASML’nin ürettiği ve çip üretimi için kritik olan EUV litografi makinelerine erişemiyor. [11] Bu eksiklik, üretim verimliliğini düşürdüğü gibi maliyetleri yükseltiyor ve küresel ölçekte rekabeti zorlaştırıyor. Ayrıca yüksek bant genişlikli bellek gibi bazı temel bileşenlerde dışa bağımlılık hala ciddi bir sorun teşkil ediyor. Bu nedenle Pekin, “Yapay Zeka Soğuk Savaşında” en iyi ihtimalle kısa vadede geri kalma riskini göze almak zorunda.

Öte taraftan, yaptırımların Çin’i caydırmak yerine yerli üreticiler için garantili bir pazar yaratma ihtimali, Washington’ın hesaplarında öngörülmeyen bir sonuç olabilir. ABD, yaptırımların Çin’in ilerlemesini yavaşlatacağını ve kendi teknoloji altyapısına bağımlı kalacağını varsayarak ortaya koydu. Oysa bu yaptırımlar, Pekin için bir tür katalizör işlevi görebilir. Çinli şirketler -özellikle Huawei- için daha önce hayal edilemeyen bir fırsat doğdu: Devlet koruması altında, milyarlarca dolarlık garantili bir iç pazar. Bu, yerli üreticilerin ürünlerinin olgunlaşması, Ar-Ge yatırımlarının artırılması ve uluslararası alanda daha güçlü bir aktör haline gelme imkanını ortaya çıkarıyor. Başka bir deyişle, ABD’nin Çin’i zayıflatmak için attığı adımlar, ironik biçimde rakibinin güçlenmesine zemin hazırlamış olabilir.

İki ayrı teknoloji düzenine doğru

Bugün gelinen noktada, Çin’in Nvidia’nın GPU’larının satışını engellemesi ve kendi şirketlerini yerli üretime yönlendirmesi, yalnızca teknik bir tedarik meselesi değildir. Bu karar, Pekin’in yapay zeka teknolojileri alanında bağımsızlık ilanı niteliğinde stratejik bir tercih olarak görülmelidir. ABD her ne kadar ekonomik araçlarla Çin’in bu alandaki gelişimini kontrol altında tutmayı planladıysa da Pekin’in uzun vadeli dış teknoloji bağımlılığını azaltma iradesini hesaba katmamış gibi gözüküyor. Sonuç olarak, küresel teknoloji ve ticaret savaşları yapay zeka alanında da iki kutuplu bir mücadeleye ve iki ayrı ekosistemin iyice belirginleşmesine neden olacak gibi duruyor.

[1] https://www.reuters.com/world/china/china-cautions-tech-firms-over-nvidia-h20-ai-chip-purchases-sources-say-2025-08-12/

[2] https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-bars-tech-companies-from-buying-nvidia-s-ai-chips-report/3690526

[3] https://www.federalregister.gov/documents/2023/10/25/2023-23055/implementation-of-additional-export-controls-certain-advanced-computing-items-supercomputer-and

[4] https://www.aa.com.tr/en/science-technology/nvidia-says-its-ai-chips-have-no-kill-switches-and-backdoors-countering-chinese-claim/3651467

[5] https://www.bbc.com/news/articles/cqxz29pe1v0o

[6] https://www.cnbc.com/2025/09/17/china-us-nvidia-chip-ban.html

[7] https://www.reuters.com/world/china/chinese-firms-still-want-nvidia-chips-despite-government-pressure-not-buy-2025-09-04/

[8] https://www.digitimes.com/news/a20250725PD223/nvidia-high-end-ai-chip-china.html

[9] https://www.ft.com/content/3dab07d3-3d97-4f3b-941b-cc8a21a901d6

[10] https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-09-29/huawei-to-double-output-of-top-ai-chip-as-nvidia-wavers-in-china

[11] https://www.tomshardware.com/tech-industry/semiconductors/china-bets-on-duv-as-euv-blockade-reshapes-chipmaking​​​​​​​

Kaynak: AA / Emirhan Kartal