Türk SİHA’larının Gelişim Serüveni
Türkiye, son birkaç yıldır dünya medyasında Silahlı İnsansız Hava Araçları (SİHA) ile gündemde. Zira Suriye’den Libya’ya, Irak’tan Karabağ’a kadar sahada oyun değiştirici olarak görev alan ve yeni bir savaş konsepti ortaya çıkaran bu SİHA’lar savunma sanayii analistlerinin ve orduların dikkatini fazlasıyla çekiyor.
M5 Savunma Editörü ve Yayın Koordinatörü Abdullah Şentürk tarafından kaleme alınmıştır.
Türkiye, herkesin dikkatini çeken bu üst seviyeye uzun ve zahmetli bir süreç sonrasında ulaştı. SİHA serüveni yerli İHA’ların gelişimiyle başladığı için en baştan başlamak gerek. Ayrıca halihazırda TSK, Jandarma, MİT ve Emniyet Genel Müdürlüğü envanterinde BAYRAKTAR TB2 ile ANKA-B ve ANKA-S SİHA’lar mevut olduğu için bu ürünlerin gelişim süreçlerini ele alacağım. VESTEL SAVUNMA’nın KARAYEL ve KARAYEL-SU SİHA’ları olsa da operasyonel kullanıma girmedikleri için ele almayacağım. Ayrıca sadece mühimmat faydalı yükü üzerine yaşanan gelişmeleri paylaşacağım.
Türkiye’nin İHA’larla tanışması 1990’lı yıllara dayanıyor. 1990’ların başında hem ABD’den GNAT 750 İHA alımı hem de TUSAŞ bünyesinde geliştirme çalışmaları başlaması ile bu konudaki ilk adımlar atıldı. İlk milli İHA çalışması 1992 yılında Savunma Sanayii Müsteşarlığı (10 Temmuz 2018’de başkanlığa dönüştürüldü) ile TUSAŞ arasında gerçekleşen İHA-X1 adlı sözleşme ile başladı. TUSAŞ’ın geliştirme çalışmalarını başarıyla tamamladığı İHA-X1, o dönemde İHA’lar ile ilgili vizyon ve konsept yetersizliği sebebiyle envantere girmedi ve rafa kaldırıldı.
1996 yılına gelindiğinde TUSAŞ, TURNA ve KEKLİK isimli hedef insansız hava araçlarını geliştirdi. Katapulttan atılan bu İHA’lar, füze ve silah sistemlerinin denemesinde ve tatbikatlarda hedef olarak kullanıldı. TURNA ve KEKLİK’İ 2003 yılında PELİKAN ve MARTI takip etti. Alınan ve geliştirilen bu ürünler oldukça küçük boyutlulardı.
2004 yılında ise bugünkü seviyeye gelişin temeli atıldı. Türk Savunma Sanayii için dönüm noktalarından biri olan 2004 yılı Savunma Sanayii İcra Komitesi, aynı zamanda İHA/SİHA çalışmaları için de bir dönüm noktası oldu. O zamanlarda Başbakan başkanlığında toplanan komitede, milli Orta İrtifa Uzun Havada Kalış (MALE) sınıfı bir İnsansız Hava Aracı geliştirilmesi için Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) ile TUSAŞ arasında sözleşme görüşmelerine başlanması kararı alındı.
Karar sonrası sözleşme görüşmeleri başladı ve 24 Aralık 2004 tarihinde TUSAŞ ile SSM arasında sözleşme imzalandı. Sözleşme imzalansa da aracın tasarım detayları ile ilgili çalışmalar devam etti ve 2007 yılında tasarım dondurularak ismi ANKA konulan İnsansız Hava Aracı’nın üretim çalışmaları TUSAŞ bünyesinde başladı.
TUSAŞ, Savunma Sanayii Müsteşarlığı’ndan aldığı görevle çalışmalarına başlamışken, o zamanlar adı BAYKAR MAKİNA olan BAYKAR SAVUNMA’da 2000 yılında İnsansız Hava Araçları üzerine çalışmalara kendi insiyatifiyle başlamıştı. Firma ilk olarak küçük çaplı BAYRAKTAR-MİNİ İHA’yı geliştirdi ve 2004 yılında ilk uçuşunu gerçekleştirdi. ( Bayraktar AKINCI TİHA teslimat töreninde BAYKAR Teknoloji Lideri Selçuk Bayraktar, 2004 yılında Mini İHA projemizi sunduğumuz yetkili bürokrat; ‘yabancılarla rekabet edemezsiniz, zorlamayın bize tercümanlık yapın yeter’ ifadelerini kullandı)
Savunma Sanayii Müsteşarlığı, 2005 yılında Mini İHA tedariği için bir ihale açtı. Müsteşarlık, yazılımından tüm sistemlerine kadar Türkiye’de geliştirilip, imal edilecek bir Mini İHA istiyordu. İhale de çeşitli test kriterleri de belirlenmişti ve bu kriterleri başarıyla geçen araç ile sözleşme imzalanacaktı. Bu sırada BAYKAR, KALE grubu ile ortak oldu ve KALE-BAYKAR olarak ihaleye katıldı. Ankara’da TUSAŞ tesislerinde yapılan testlerde dört katılımcı arasından sadece BAYRAKTAR Mini İHA başarılı oldu ve Aralık 2006’da KALE-BAYKAR ile Savunma Sanayii Müsteşarlığı arasında sözleşme imzalandı. Sözleşmeden çok kısa bir süre sonra da 2007 yılında BAYRAKTAR Mini İHA teslimatları başladı.
KALE-BAYKAR, mini İHA ile kendini sınırlandırmayıp daha büyük çaplı İnsansız Hava Aracı geliştirmek için çalışmalarını başlattı. Çalışmalar sonrası BAYRAKTAR-TB1 (ÇALDIRAN) isimli taktik sınıftaki İHA’yı üreten firma, 2009 yılında İHA’yı ilk kez uçurdu ve aynı yıl içerisinde tüm uçuşlarını tamamladı.
2010 yılına geldiğinde hem yurtdışı alım hem de ANKA projesinde önemli gelişmeler yaşandı. Türkiye milli İHA çalışmalarına başlamış olsa da envantere girmeleri zaman alacağı için İsrail’den 10 adet HERON İnsansız Hava Aracı satın aldı ve 2010 yılında HERON’lar teslim edildi.
ANKA projesinde ise ilk ANKA yani ANKA-A, Temmuz 2010’da hangardan çıktı ve 30 Aralık 2010 tarihinde ilk uçuşunu başarıyla gerçekleştirdi. Bu uçuş ile beraber Türkiye, ilk kez MALE sınıfı bir İHA üretmiş oldu. İlk uçuş sonrası ANKA-A’nın uçuşlu testleri yoğun olarak devam etti ve Mayıs 2013’e gelindiğinde İHA’dan SİHA’ya dönüş için Türkiye ilk adımını attı. ANKA-A, kanatlarında taşıdığı ROKETSAN üretimi iki adet CİRİT füzesini ASELSAN üretimi ASELFLIR-300T elektro optik kamerasının işaretlediği hedefe ateşleyerek Türkiye’nin ilk SİHA denemesini gerçekleştirdi. Lakin bu deneme sonrası mevcut konjonktürel durum ve CİRİT’in İHA’larda kullanıma pek uygun olmaması sebebiyle SİHA çalışmaları tamamlanamadı ve o atışla sınırlı kaldı.
Ekim 2013’e gelindiğinde ANKA-A, kabulleri tamamladı. Aynı ay içerisinde de TUSAŞ ile SSM arasında seri üretim sözleşmesi imzalandı. Seri üretim sözleşmesinde teslimatı istenen İHA, ANKA-A’dan çok daha farklı bir İHA’ydı. ANKA-S olarak adlandırılan sözleşmedeki İHA, başta uydu kontrolü olmak üzere pek çok yeni özelliği içerisinde barındırıyordu. ANKA-S gibi bir İHA’nın TSK envanterine girmesi oldukça önemli olsa da, yüksek seviyeli isterler hem TSK’nın ANKA’ları daha geç envanterine katmasına hem de TUSAŞ’ın saha tecrübesinden uzun bir süre yoksun kalmasına sebep oldu. Proje takviminde gecikmeler oldu ve 2016’da başlaması planlanan ANKA-S teslimatları 2018’de başlayabildi.
2010’a tekrar geri dönelim. 2010 yılında gerçekleştirilen Savunma Sanayii İcra Komitesi’nden yeni bir İHA kararı çıktı. Komite, 12 adet taktik İHA tedarik edilmesi için SSM’yi görevlendirdi. Akabinde SSM, KALE-BAYKAR ile görüşmelere başladı. 2010 başında başlayan sözleşme görüşmeleri Aralık 2011’de nihayete erdirildi ve KALE- BAYKAR ile sözleşme imzalandı. İHA’ların TSK envanterine alınmasında burada da uzun süren sözleşme görüşmeleri sebebiyle zaman kaybedildi. KALE-BAYKAR, sözleşme sonrası İHA’ların üretim çalışmalarına süratle başladı. BAYRAKTAR TB1 ile sözleşme imzalayan KALE-BAYKAR, 22 Kasım 2014’te 6 adet BAYRAKTAR TB2 teslimatı gerçekleştirdi. Firma süreçte İHA’yı çok daha ileri bir noktaya taşımıştı. İHA, Taktik sınıftan Orta irtifa Uzun Havada Kalış (MALE) sınıfına evrilmişti. BAYRAKTAR TB1, 9 metre kanat açıklığı bulunan, 450kg’lık toplam kalkış ağırlığına sahip İHA iken BAYRAKTAR TB2, 12 metre kanat açıklığı bulunan 700+ kg toplam kalkış ağırlığına sahip çok daha ileri bir İHA.
2015 yılına gelindiğinde TUSAŞ, ANKA-A’nın hafifletilmiş ve bu sayede 30 bin feet irtifaya çıkabilen ve 24 saat havada kalabilen ANKA-B’nin ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Yine 2015’te KALE- BAYKAR, kalan 6 adet BAYRAKTAR TB2’yi de teslim ederek sözleşmesini tamamladı. Temmuz 2015’te Türkiye, terörle mücadele de yeni bir döneme girdi. Bu dönem, İHA ihtiyacının da en çok hissedildiği dönemdi. BAYRAKTAR TB2’ler envantere girmiş olsa da kurulumları henüz yapılmamıştı. Eylül 2015’te BAYKAR ekibi süratle Batman’a giderek hem İHA’ların kurulumunu gerçekleştirdi hem de TSK personeline bizzat sahada eğitim verdi. Aynı şekilde ihtiyacın çok fazla olması sebebiyle TUSAŞ’da elindeki birkaç adet ANKA-A’yı kullanım sözleşmesi ile BATMAN’a götürerek operasyonel uçuşlar gerçekleştirdi. VESTEL SAVUNMA’nın KARAYEL İHA’sı da 2015-2016 arası kiralık olarak uçuşlar gerçekleştirdi.
17 Aralık 2015 tarihine gelindiğinde Türkiye, ikinci SİHA denemesini gerçekleştirdi. BAYKAR (bu dönemde KALE ile ortalık bitti) ve ROKETSAN’ın Savunma Sanayii Müsteşarlığı projelendirmesini beklemeden inisiyatif alarak gerçekleştirdiği bu atışta, BAYRAKTAR TB2’den atılan ROKETSAN üretimi MAM-L güdümlü mühimmatı hedefini başarıyla vurdu.
Bu sefer çalışmalar yarıda kesilmedi ve 2016’da mevcut BAYRAKTAR TB2’ler SİHA’ya dönüştürülerek operasyonlara katılmaya başladı ve Türkiye’nin ilk operasyonel SİHA’sı oldu. Böylece 2016 yılında Türkiye, ilk SİHA operasyonunu gerçekleştirmiş oldu. Jandarma’da 2016 içerisinde 3 adet ANKA-B teslim aldı ve BAYRAKTAR TB2’lerden çok kısa bir süre sonra ANKA-B’ler de silahlandırılarak operasyonel kullanıma alındı. 2016 ve 2017 yıllarında envantere yeni BAYRAKTAR TB2 SİHA’lar alınarak envanterdeki SİHA sayısı artırıldı.
2018’e gelindiğinde TUSAŞ ANKA-S teslimatlarına başladı ve ilk defa uydudan haberleşen ve bu sayede yüzlerce kilometre menzili olan İnsansız Hava Aracı TSK envanterine girmiş oldu. ANKA-S’ler de süratle silahlandırıldı. 2016-2017 arasında gerçekleştirilen Fırat Kalkanı Harekatı’nda SİHA’lar kullanılmış olsa da SİHA’ların oyun değiştirici olarak sahneye çıktığı ilk harekat Ocak 2018’de gerçekleştirilen Zeytin Dalı Harekatı oldu. Bu harekat SİHA’ların gelişimi için de önemli bir yer tuttu. Yoğun Elektronik Harp’in uygulandığı harekatta SİHA’ları operasyonel tutmak için mühendisler sahada yer alarak gelişimleri sağladı ve SİHA’larımız binlerce uçuş saati gerçekleştirerek bölücü terör örgütü YPG/PKK’ya ait binlerce hedefi imha etti.
2018’de bir diğer kırılmada yaşandı. Katar ile altı adet Bayraktar TB2 için sözleşme imzalandı ve ilk kez bu çapta bir hava aracının ihracatı gerçekleştirilmiş oldu.
2019 yılı Türkiye’nin artık bu alanda çok daha büyük çaplı araçlar geliştirebileceğinin kanıtı olan bir yıl oldu. 20 Mart 2019’da TUSAŞ’ın ürettiği AKSUNGUR, 6 Aralık 2019’da ise BAYKAR üretimi AKINCI ilk uçuşunu gerçekleştirdi.
Bir yandan BAYRAKTAR TB2 teslimatlarını diğer yandan AKINCI geliştirme ve test çalışmalarını yürüten BAYKAR, TB2’ye yeni yetenekler kazandırmak için çalışmalarına kesintisiz devam etti ve 2020 yılında SATCOM entegreli BAYRAKTAR TB2/S’yi tanıttı. 2020’de BAYKAR’ın bir sürprizi daha vardı. TCG ANADOLU LHD’ye iniş kalkış yapabilecek BAYAKTAR TB3 SİHA’yı duyurdu.
2016-2021 arası Katar, Ukrayna, Libya, Polonya ve Azerbaycan’a da BAYRAKTAR TB2 SİHA ihraç edildi. 29 Ağustos’daki Bayraktar AKINCI TİHA teslimat töreninde BAYKAR Teknoloji Lideri Selçuk Bayraktar’ın açıkladığı bilgiye göre ondan fazla ülke ile BAYRAKTAR TB2 sözleşmesi imzalanmış durumda. 2016’dan günümüze kadar da BAYRAKTAR TB2 ile ANKA-B ve ANKA-S SİHA’lar farklı coğrafyalarda hava savunma sistemlerinden tanklara kadar binlerce hedefi imha etti. Ayrıca yakında ANKA-S’ler de Tunus’a ihraç edilecek.
Bayraktar TB2 ve ANKA SİHA’larımızın üstün başarısından bahsederken bu başarıda onlar kadar rol sahibi olan unsur MAM-L’yi unutmamak gerek. ROKETSAN bu SİHA’lar için öyle nokta atışı bir güdümlü mühimmat geliştirdi ve bunu farklı harp başlıklarıyla öyle bir çeşitlendirdi ki 22 kg’lık bombanın vurmadığı hedef kalmadı.
29 Ağustos 2021’e geldiğimizde yeni döneminde kapıları aralandı. Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ilk AKINCI TİHA’lar teslim edildi. Hem BAYRAKTAR TB2’ler hem de ANKA-B ve ANKA-S’ler 22 kg’lık MAM-L ve 6.5 kg’lık MAM-C mühimmatı ile tüm görevlerini icra etti/ediyor. BAYKAR tarafından geliştirilen AKINCI’nın envantere girmesiyle bu durum tamamen değişti. Faydalı yük taşıma kapasitesi 1.5 ton olan AKINCI ile SİHA’ların taarruz görevleri de çeşitlendi. Örneğin AKINCI, BOZDOĞAN ve GÖKDOĞAN hava-hava füzeleri ile yüklenebilecek ve bir savaş uçağı ile it dalaşına giremese bile sınır hattında devriye (CAP) görevi icra edebilecek. Gelen tehdidi de GÖKDOĞAN füzesi ile uzun menzilden angaje olabilecek. Veya SOM-J yüklü bir AKINCI, uzun menzilli hava savunma sistemlerine ve savaş gemilerine angaje olabilecek. AKSUNGUR’un da envantere girmesiyle KGK-SİHA-82 yüklü AKSUNGUR, Orta Menzilli Hava Savunma Sistemleri’ne taarruz gerçekleştirebilecek.
Türkiye SİHA alanında dünyada çok ileri bir noktaya ulaştı. Devam eden yıllarda başta MİUS gibi gelecek projeleriyle çok daha ileri noktalara ulaşacak.
