Pandemiler Dünya Tarihine Nasıl Yön Verdi?

Tarih boyunca ekonomi gelişirken pandemiler buna eşlik etti. Birbirine bağlı ticaret ağları ve iç içe şehirler, antik çağ imparatorluklarından günümüzün entegre küresel ekonomisine kadar toplumları hem daha zengin hem de daha savunmasız hale getirdi.

Adem Kılıç tarafından M5 için çevrilmiştir.

Covid-19’un etkileri, günümüz insanlarından çok daha fakir olan virüs ve bakteri gibi konularda bilgisiz geçmiş halkların etkilendiği patojenlerin etkilerinden çok farklı olacaktır. Yine de, geçmişin yıkımları küresel ekonominin koronavirüs sonrasında nasıl değişebileceğine dair bir rehber sunuyor.

 Her ne kadar pandeminin insani maliyetleri korkunç olsa da, uzun vadeli ekonomik etkiler her zaman böyle değildir. Kara Ölüm, Avrupa nüfusunun üçte biri ile üçte ikisini yok ederek derin izler yaratmıştı.Ancak vebanın ardından, çalışacak işçilerden çok daha fazla ekilebilir alan vardı. İşçi sayısındaki ani kıtlık, işçilerin toprak sahiplerine karşı pazarlık gücünü arttırdı ve feodal ekonominin çöküşüne katkıda bulundu.

 Ayrıca, kuzeybatı Avrupa’nın bazı kısımlarını daha ümit verici bir büyüme yoluna oturttu. Avrupalı işçilerin alım güçleri, kıtayı 1347’den 1351’e vuran salgının ardından keskin bir şekilde yükseldi. Sanayi öncesi zamanlarda, daha yüksek gelirler genellikle hızlı nüfus artışı sağladı ve bu da sonunda gelirleri tekrar asgari seviyelere çekti.(Thomas Malthus’un gözlemlediği gibi) Nico Voigtländer yüksek gelirlerin şehirlerde üretilen mallara talebi arttırdığını ve dolayısıyla daha yüksek kentleşme oranlarına yol açtığını iddia ediyor. Veba Avrupa’yı az kentleşmiş düşük gelirli bir çizgiden önce ticarete sonra da sanayiye dayalı bir ekonomiye geçirdi.

 Benzer bir gelişme 1918-1920 arasında 20-100 milyon insanı öldüren İspanyol gribi sonrasında yaşandı. 20.yüzyılların başlarında sanayileşen ekonomiler artık Malthusçu kısıtlamalara bağımlı değildi.Yine de Amerikan eyaletleri salgından sonra hızla büyüdü. Bir dizi ekonomik ve demografik veri incelendikten sonra bu dönemde 1000 kişi başına yaşanan fazladan her ölüm, ücretleri binde 15 oranında arttırmıştı.

 Covid-19’un sebep olacağı ölümler maaşları arttırmaya yetecek seviyeden uzaktadır.Ancak yine de depoların ve ofislerin boş olduğu bugünlerde, şirketler büyüme ve üretkenlik üzerinde kalıcı etkileri olacak yeni teknolojileri değerlendirmeye alabilir.

 Bununla birlikte,pandeminin ekonomik etkisi genellikle olumsuzdur.Ticaret yolları salgının yayılmasındaki en büyük tehdit.Roma İmparatorluğu döneminde, yüksek derecede uzmanlaşma ve ticaret, gelirleri bin yıldan uzun bir süre boyunca ulaşılamayacak seviyelere çıkardı. Ne yazık ki, aynı bağlantılar hastalıkların yayılmasını da kolaylaştırdı.

 Roma ekonomisi MS. 2.yy sonlarında, çiçek hastalığı olduğu düşünülen bir salgın tarafından ağır hasara uğratıldı. Bir asır sonra Kıbrıs Vebası, birçok Roma kentini boşalttı. O dönemden kalma gemi enkazı sayıları (ticaret hacmini anlamak için) ve kurşun kirliliği (madencilik faaliyeti tarafından üretilen) seviyelerinden anlaşıldığı üzere ekonomik faaliyet hızla azalmıştır.Azalan ticaretle bozulan ekonomi Batı imparatorluğunun gücünü bir daha geri gelmemek üzere zayıflattı.

 Yakın zamanda yaşanan İspanyol Gribi ekonomiye ciddi zararlar verebilirdi. Ancak öncesinde başlayan dünya savaşı ticareti ve ekonomiyi ondan önce daraltmayı başarmıştı.Covid-19 hızla artan küreselleşmenin sonunun nereye varacağına dair bir ipucu olabilir.Büyük güçlerin artan rekabetinin yanında hastalıklar da önemli bir tehdit. Durum 1910’lu yıllarla aynı değil ticaret aynı oranda zarar görmeyebilir.Yine de tarihçilerin bu pandemiyi küreselleşmenin sonuçlarından biri olarak kaydetmesi sürpriz olmayacaktır.

 Pandemiler tarihsel dönemleri ayırmanın bir yolu olduğu gibi, bazı yerlerin servetlerinin diğerlerine göre değişimlerini de saptayabilirler.Kara Veba tüm Avrupa’da alım gücünü arttırdı.Sonraki dönemlerde Avrupalı devletlerin gelir düzeylerinin farklılaşmasında da yine hastalıklar rol oynadı. Veba, 17. yüzyılda birkaç ölümcül dalga ile kıtaya döndü. Milano’daki Bocconi Üniversitesi’nden Guido Alfani, bu salgınların etkilerinin Avrupa genelinde büyük ölçüde değiştiğini savunuyor.

 Örneğin, İngiltere ve Galler nüfusunun en fazla onda biri vebada kaybedilmiş olsa da, İtalyan nüfusunun %40’ı bu vebada hayatını kaybetti. İtalya’nın nüfusu durgunlaşıp ve kentleşme oranları düşerken, kuzeybatı Avrupa pandemiye rağmen büyüme ve kentleşmeden yararlanmaya devam etti.İtalyan devletlerinin mali kapasitesi, özellikle Kuzey İtalya’nın tekstil endüstrileri hastalıktan kötü etkilendi. Sonuç olarak salgın kıtanın güneyi ve kuzeyini farklı yörüngelere itmiş oldu.

Covid-19’a karşı verilen savaşta, ülkelerin kaderi sanayi öncesi döneme göre büyük ölçüde kendi ellerinde.

 Hükümetler salgın hastalıkların nasıl yönetilebileceği hakkında çok daha fazla şey biliyorlar. Yine de tarih bize salgınların ülkelerin kaderlerinde belirleyici olabiliceği dersini veriyor. Covid-19’un uzun vadedeki etkilerini kestirmek zor olsa da önemli değişikliklere sebep olacağı kesin gibi.