Ülkeler arasında gerçekleşen silah ve diğer askeri mühimmat alım-satımlarında sıkça duyulan “ABD’nin izninin alınması” meselesi ikili anlaşmaların yanı sıra ABD’nin ihracat kontrolüne dayanıyor. ABD, ihracat lisansı üzerinden istediği ülkeleri silahlandırabiliyor veya baskı altında tutabiliyor.
Serbest piyasa ekonomisinin getirdiği rekabet ortamı ve artan teknolojik gelişmelerle birlikte ülkeler arasındaki koşulların değişmesi, ticaret savaşlarının yanı sıra ihracat kurallarında da karmaşık bir yapı oluşmasına neden oldu.
ABD, katma değerli ürünleri ve yüksek ticaret hacmi ile dünyada ilk sırada yer alıyor. Bu durum da ABD’nin uluslararası ekonomik faaliyetlerde söz sahibi olmasına yarıyor. Özellikle silah ve diğer askeri teknolojiler alanında ülkenin önde gelen üreticilerden biri olması, ülkenin dış politikasında da bu durumu bir araç olarak kullanabilmesini sağlıyor.
YERLİ ÜRETİM ŞART
Dünyada üretilen silah ve diğer askeri teknolojilerin neredeyse tamamında ABD’nin izi bulunuyor. Ürünün tamamında olmasa bile ürüne ait bir parçanın üretiminin ABD menşeli olması halinde ihracat lisansı alınması gerekiyor. Dolayısıyla da dünyadaki askeri mühimmat alışverişinde ABD’den “izin alınması” şartı ortaya çıkıyor.
ABD’nin ürettiği parçaların muadilleri zor da olsa üretilebilir. Ancak bu parçalar üretilse bile mevcut silahlara uygulanmasında problemler ortaya çıkabiliyor. Bu durumda da ülkeler yine ABD’ye bağımlı hale geliyor. Yerli üretimin önemi ise bu noktada daha net görülüyor.
ABD’NİN İSTEDİĞİ OLUYOR
Doğrudan ABD tarafından yapılan askeri mühimmat alışverişinin yanı sıra, dünyadaki silah ticaretinde dolaylı olarak söz sahibi olabilmesinin ciddi sonuçları var. Öncelikle kendi silahlarını dayatabiliyor ve istediği ülkeyi silahlandırabiliyor. Buna ek olarak kontrol altında tutmak istediği ülkeler üzerinde de bu kapsamda baskı oluşturabiliyor.
Amerika Birleşik Devletleri Ticaret Bakanlığı Sanayi ve Güvenlik Dairesi’nin (BIS) yönettiği İhracat İdaresi Regülasyonu (EAR) kapsamında nerede olduğuna bakılmaksızın ABD menşeli tüm ürünler düzenlemeye tabi tutuluyor.
DÜNYADA SİLAH KONTROL REJİMLERİ
Silah ihracat kontrol rejimleri ile başta silah ve diğer askeri teknolojiler olmak üzere bunların kontrol dışında yayılması önlenmeye çalışılıyor.
Bu kapsamda ülkeler, silah ve bunlarla ilgili teknolojilerin limitlerinin belirlenmesi, ticareti yapanların mevzuatlar çerçevesinde denetim altında tutulması ve pazar ortamına sunulan ürünlerin güvenilirliği olmayan ülkelere satışının engellemesine yönelik bilgi paylaşımı yapıyor.
Ülkelerin kendi aralarında kurduğu beş farklı silah ihracat kontrol rejimi bulunuyor. Wassenaar Düzenlemesi (WD) ve Füze Teknolojisi Kontrol Rejimi’nin (FTKR) de içinde yer aldığı rejimlerle silah ve teknolojilerin çeşitlerine göre düzenlemeler yapılıyor.
