Eski ABD Başkanı Donald Trump döneminde tansiyonun sürekli yüksek olduğu Orta Doğu’da, Biden ile birlikte gerilim azaldı. Özellikle uzun yıllardır aralarında sorun yaşanan ülkelerin, karşılıklı temaslarda bulunarak ilişkilerini normalleştirmesi dikkat çekiyor. Orta Doğu’da neler yaşanıyor?
Eski ABD Başkanı Donald Trump döneminde uygulanan politikalar, Orta Doğu’yu sürekli çatışmaların, savaşların, siyasi ve ekonomik krizlerin yaşandığı bir bölge haline getirdi. Uzun yıllardır tansiyonun sürekli yüksek olduğu bölge, Trump’ın politikaları ile birlikte ciddi savaşların eşiğinden döndü.
Kudüs’ün İsrail’in başkenti olarak tanınması, Türkiye’ye yönelik dile getirilen ekonomik tehditler, İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı General Kasım Süleymani’ye düzenlenen suikast bölgedeki gerilimin oldukça artmasına sebep oldu.
20 Ocak’ta Joe Biden’ın başkanlık koltuğuna oturmasının ardından bölgede çok farklı gelişmeler yaşanmaya başladı. Trump döneminde gerilimin sürekli tırmandığı ve tansiyonun hiç düşmediği bölgede, aralarında sorun yaşanan ülkelerin ilişkilerini normalleştirmesi dikkat çekiyor.
ABD-İRAN ARASINDA MÜZAKERELER YENİDEN BAŞLADI
Göreve geldiği tarihten itibaren Obama döneminde imzalanan nükleer anlaşmayı eleştiren eski ABD Başkanı Donald Trump, 2018 yılında bir kararnameye imza atarak anlaşmadan tek taraflı olarak ayrılmıştı. Joe Biden’ın göreve gelmesinin ile birlikte, ABD’nin anlaşmaya geri döneceği konusu yeniden gündeme geldi.
Bu süreç içerisinde taraflardan karşılıklı açıklamalar gelirken, Viyana’da AB ile İran arasında nükleer anlaşma müzakereleri yeniden başladı. Bu müzakerelerin başlıca konusu ise ABD’nin anlaşmaya geri dönmesi oldu. İran, ABD ve AB tarafından kendisine yönelik uygulanan ekonomik yaptırımların tamamen kaldırılmasını isterken; ABD ise İran’ın verdiği sözleri yerine getirmesini ve uranyum zenginleştirme oranını azaltmasını talep ediyor. Taraflar arasındaki müzakereler, olumlu bir şekilde ilerliyor.
İRAN-SUUDİ ARABİSTAN ARASINDA KARŞILIKLI ADIMLAR
Daha önce Suriye, Bahreyn ve Yemen gibi ülkelerde doğrudan olmasa da dolaylı olarak karşı karşıya gelen iki ülke arasında, son dönemlerde ilginç gelişmeler yaşanıyor. 2 Ocak 2016 tarihinde Suudi Arabistan’ın Şii din adamı Ayetullah Nemr’i idam etmesinin ardından İran olaya çok sert tepki göstermiş, iki ülke arasındaki ilişkiler tamamen kopmuştu.
Geçtiğimiz haftalarda birtakım basın organları tarafından, İran ile Suudi Arabistan istihbaratlarının gizli bir şekilde görüştüğü iddia edildi. Daha sonra ise bu görüşmeler Irak Başbakanı tarafından teyit edildi. Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi, sadece bir defa değil, birden fazla kez Suudi Arabistan ile İran arasındaki görüşmelerde arabuluculuk yaptıklarını açıkladı.
Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman, İran ile iyi ilişkilere sahip olmak istediklerini belirtirken; İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatipzade ise atılan bu adımlara olumlu yaklaştıklarını açıkladı. Özellikle Biden’ın, Yemen savaşında Suudi Arabistan’a verilen desteğin sonlanacağını açıklamasının ardından, İran ile Suudi Arabistan arasında yaşanan bu gelişmeler oldukça dikkat çekti.
TÜRKİYE-MISIR İLİŞKİLERİ YENİDEN NORMALLEŞİYOR
2013 yılında Mısır Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’ye gerçekleştirilen darbenin ardından kopan Türkiye-Mısır ilişkileri, son dönemde yeniden normalleşme sürecine girdi. Geçtiğimiz aylarda Mısır tarafından yayınlanan Doğu Akdeniz’deki deniz yetki alanlarının belirlenmesine ilişkin harita, Türkiye tarafından memnuniyetle karşılandı. Söz konusu harita Türkiye’nin savunduğu tezler ile birebir örtüşürken, Yunanistan bu durum karşısında endişeye kapıldı.
Haritanın yayınlanmasının ardından iki ülke yetkililerinden karşılıklı açıklamalar gelmeye başladı. Türkiye Mısır’ın bölgede en önemli ülkelerden biri olduğuna dikkat çekerken, Mısırlı yetkililer ise Türkiye ile ilişkilerin önemine vurgu yaptı.
Geçtiğimiz günlerde iki ülke arasında uzun bir zaman sonra doğrudan temaslar başladı. Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan bir heyet Mısır’ın başkenti Kahire’ye giderek, Mısırlı yetkililer ile bir araya geldi. Görüşmede, Türkiye ile Mısır arasındaki ilişkilerin normalleşmesi ele alındı.
TÜRKİYE-SUUDİ ARABİSTAN NORMALLEŞME GİRİŞİMİ
Arap Baharı süreci, Mısır’da yaşanan darbe, Katar ile yaşanan siyasi kriz, Cemal Kaşıkçı cinayeti ve Türk ürünlerine uygulanan boykot gibi olaylar sebebiyle uzun yıllardır sert ve gergin seyreden Türkiye-Suudi Arabistan ilişkilerinde yeni bir sayfa açılıyor.
Geçtiğimiz günlerde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Suudi Arabistan Kralı Selman arasında bir telefon görüşmesi gerçekleştirildi. Görüşmede, iki ülke arasındaki ilişkiler ele alındı. İki ülke arasında uzun bir zamandır gergin seyreden ilişkiler, bu görüşme sonrası yumuşama sürecine girdi.
SUUDİ ARABİSTAN VE BAE SURİYE İLE NORMALLEŞİYOR
2011 yılında patlak veren Suriye iç savaşında, Suudi Arabistan ve BAE gibi Körfez ülkeleri Beşar Esad’ın karşısında durdu. Esad’a karşı savaşan silahlı muhaliflere maddi ve manevi destek veren bu iki ülke, Rusya’nın 2015 yılında aktif bir şekilde savaşa girmesi ile birlikte muhaliflere olan desteğini azalttı.
2015 yılında Yemen’e karşı operasyon başlatan Suudi Arabistan ve BAE, 2017 yılında ise Katar ile siyasi ve ekonomik tüm ilişkilerini kesti. Körfez ülkelerinin Yemen ve Katar meselelerine yoğunlaştığı bir dönemde, Rusya ve İran’ın önemli bir desteğini alan Beşar Esad, Suriye’nin büyük bir bölümünde kontrolü yeniden ele geçirdi. Bu süreç içerisinde Esad’ın koltuğunu sağlama alması ve Rusya’nın bölgedeki etkin varlığı, Suudi Arabistan ve BAE gibi ülkeleri yeniden Suriye ile ilişkileri normalleştirmeye itti. Geçtiğimiz aylarda BAE yeniden Şam Büyükelçiliği’ni açtığını duyurdu. Suudi Arabistanlı istihbarat yetkilileri ise Suriye’ye giderek Beşar Esad ve İstihbarat Başkanı Ali Memlük ile bir görüşme gerçekleştirdi. Suriye’deki seçimlerin ardından Suudi Arabistan’ın Şam’a Büyükelçi atayacağı dile getiriliyor.
BAE: “TÜRKİYE İLE NORMALLEŞMEK İSTİYORUZ”
Özellikle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Medine Kahramanı olarak bilinen Fahreddin Türkkan’a yönelik hakaretleri ile Türkiye’den çok sert tepki gören BAE, Libya ve Doğu Akdeniz konularında Türkiye karşıtı ülkeler ile birlikte hareket ediyor. Suudi Arabistan ile birlikte Türk ürünlerine boykot uygulaması ise ilişkileri kopma noktasına getirmişti. Ancak son dönemlerde BAE tarafından Türkiye hakkında olumlu açıklamalar geliyor.
BAE’nin Dışişlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Enver Gargaş, Türkiye ile karşılıklı olarak egemenliğe saygı çerçevesinde ilişkileri normalleştirmek istediklerini ifade etti. Bu açıklama Türkiye tarafından olumlu karşılandı.
ORTA DOĞU’DAKİ BU GELİŞMELER NEYE İŞARET EDİYOR?
Biden sonrası bölgede tansiyonun azaldığı ve ülkelerin karşılıklı olarak olumlu adımlar attığı görülüyor. Özellikle Suudi Arabistan ve İran gibi birbiriyle her konuda çelişen iki ülke arasında ilişkileri normalleştirme girişimi, bölgede önümüzdeki dönemde yeni bir sayfanın açılacağını gösteriyor. ABD ile İran’ın nükleer anlaşmaya geri dönmesi ve İran ile Suudi Arabistan arasında normalleşme sürecinin devam etmesi, bölgede en çok İsrail’in rahatsızlığına sebep olacak. İsrail’in tüm bu gelişmelerden rahatsız olduğu ve nükleer anlaşma sürecini engellemek için girişimlerde bulunduğu biliniyor.
Öte yandan Mısır ile ilişkilerin yeniden normalleşmeye başlaması, Suudi Arabistan ve BAE ile karşılıklı adımların atılması Türkiye’nin Doğu Akdeniz ve Orta Doğu’da pozisyonunu güçlendirebilir. Bu durum ise Yunanistan ve GKRY gibi ülkelerin Doğu Akdeniz üzerinde müttefik kaybetmesine ve yalnız kalmasına yol açabilir.
Orta Doğu’da yaşanan tüm bu olumlu gelişmelere ABD’nin Afganistan’dan çekilme süreci de eklendiğinde, Joe Biden ile birlikte ABD’nin, yeni dönemde daha çok Rusya ve Çin gibi ülkeler ile mücadele edeceği söylenebilir.
Kaynak: BBC/AA/IStrategy
