ABD’de federal hükümet, 2025 mali yılının sona erdiği 30 Eylül Salı günü gece yarısı itibarıyla yeni bütçenin onaylanamaması nedeniyle 2019’dan bu yana ilk kez resmen kapandı. ABD’de hükümet bütçe Kongre tarafından onaylanmadığında veya geçici finansman sağlanamadığında kapanıyor. Hükümet kapanması durumunda maaşlar ödenemeyeceği için birçok devlet kurumu geçici olarak faaliyetlerini durduruyor veya küçülmeye gidiyor, çünkü hükümetin yasal olarak para harcama yetkisi ortadan kalkıyor.
ABD’de mali yıl 1 Ekim’de başlıyor. Yeni mali yılın başlamasından önce hem Demokratların hem de Cumhuriyetçilerin sunduğu geçici bütçe tasarıları Senato’da yeterli desteği bulamadı. Senatörler, yaklaşık 1 trilyon dolarlık sağlık hizmetleri düzenlemesini içeren Demokratların önerisini reddederken, Cumhuriyetçilerin mevcut harcama düzeylerini koruyan tasarısı da gerekli 60 oy barajını aşamadı. Böylece hükümete geçici finansman sağlanamadı ve birçok kurum faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldı.
Anlaşmazlığın temelinde neler var?
ABD’de federal bütçenin onaylanamamasının en büyük nedeni iki büyük parti arasındaki önceliklerin farklı olması. Cumhuriyetçiler savunma dışı kamu harcamalarının azaltılmasını, göçmen politikalarının sıkılaştırılmasını ve borç tavanı artışının sınırlandırılmasını istiyor. Demokratlar ise sağlık, eğitim ve sosyal güvenlik gibi sosyal programlarda ısrar ediyor.
Demokratlar sağlık sigortası sübvansiyonlarının süresinin uzatılmasını ve Medicaid kesintilerinin geri alınmasını isterken; Cumhuriyetçiler, “sade” bir geçici bütçeden yana tavır sergiliyor. Bu nedenle Demokrat senatörler, Cumhuriyetçilerin sunduğu tasarıya destek vermiyor.
Senatoda Cumhuriyetçiler çoğunluğu elinde bulundursa da 60 oy şartını aşamadıkları için Demokratların onayı olmadan hiçbir tasarının ilerlemesi mümkün değil. Temsilciler Meclisi’nde 19 Eylül’de kabul edilen Cumhuriyetçi geçici bütçe de Senato’dan geçemedi.
Hükümetin kapanması ne anlama geliyor?
ABD Kongre Bütçe Ofisi (CBO) kapanma sürecinde yaklaşık 750 bin çalışanın ücretsiz izne çıkarılabileceğini tahmin etti. Trump yönetimi, hükümetin kapanmasının gereksiz harcamaları frenleyeceğini savunurken, muhalefet bu adımın ekonomik istikrarı riske attığını düşünüyor. Ancak şu var ki bu kapanma süresinin uzaması maddi olarak pek çok soruna gebe. Ayrıca Trump’ın dediği gibi, kapanmanın sonsuza kadar sürmesi beklenmiyor. Bir şekilde tarafların anlaşıp sistemi tekrar çalıştırmaya başlaması lazım. Bunda da en muhtemel çözüm sağlık subvansiyonlarında ortak bir noktaya gelinmesi. Trump’ın Demokratlarla sağlık harcamaları konusunda müzakerelere açık olabileceğini söylemesi, ilerleyen günlerde bir uzlaşma zemini oluşabileceği yönünde bir beklenti oluşturdu.
Geçmiş kapanmaların izleri
Hükümetin kapanması ABD’de bir ilk değil. ABD tarihinde 1976’dan bu yana bu yana 21 kapanma yaşandı, bunların dördü uzun süreli oldu. En son kapanma, Donald Trump’ın ilk başkanlık döneminde, Meksika sınırına örülmesi planlanan duvarın finansmanı konusundaki anlaşmazlık nedeniyle gerçekleşti ve 35 günle en uzun süren kapanma oldu. O dönemde yüz binlerce federal çalışan maaşsız kalırken, havaalanlarında güvenlik önlemleri aksadı, bazı kamu hizmetleri durdu.
Ekonomik etkiler
ABD yasalarına göre Kongre, 1 Ekim’de başlayan yeni mali yıl için bütçeyi zamanında onaylayamazsa, harcama yetkisi ortadan kalkıyor ve federal hükümet kapanma sürecine giriyor. Bu durumda temel hizmetler dışında tüm faaliyetlerde küçülmeye gidiliyor. Temel personel olarak tanımlanan ordu, istihbarat, hava trafik kontrolü, kamu hastaneleri ve güvenlik birimleri görevlerine devam etse de maaşlarını yeni bir bütçe yasası geçene kadar alamıyor. Ulusal parklar, müzeler, vize ve pasaport işlemleri, çevre denetimleri ve bilimsel araştırma projeleri ise durma noktasına geliyor.
Federal hükümetin kapanması, kısa vadede ABD ekonomisinin tamamını durdurmasa da birçok sektörde gecikme ve belirsizlik yaratıyor. Hesaplamalara göre, 750 bin federal çalışanın geçici olarak izne ayrılmasının günlük maliyeti yaklaşık 400 milyon dolar. Kapanmanın iki hafta sürmesi durumunda bu maliyetin 5,6 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor. Bu, ABD’nin gayri safi yurt içi hasılasının (GSYH) yaklaşık yüzde 0,1-0,2’sine denk geliyor.
ABD ekonomisinde kapanma kaynaklı yaşanan kayıplar kısa vadede tolere edilebilir olsa da kapanmanın uzaması sonucunda özel sektör harcamaları ve tüketim talebi zayıflayacak. Örneğin 6 ve 7 Ekim 2025’te 9 binden fazla uçuş ertelendi. Hava trafik kontrolörleri temel personel kategorisinde yer alsa da maaşlarını alamayacakları için son günlerde hastalık iznine çıkanların sayısının arttığı söyleniyor.
Hükümetin kapanmasının en vahim etkilerinden birisi veri akışının ve 2025 mali yılının bütçe raporunun yayınlanamaması. Bu durum da istihdam, işsizlik, enflasyon gibi makroekonomik verilerin açıklanmaması ve FED’in vereceği kararları etkileyecek.
Piyasalar nasıl etkilendi?
Belirsizlik ortamlarında kazanan güvenli liman altın bu kapanma sonucunda da yükselemeye devam ediyor. Aynı yükseliş Bitcoin’de de görülüyor. ABD tahvil piyasalarında dalgalanmalar yaşanıyor. Uzun vadeli faizlerde artış eğilimi gözlenirken, dolar endeksi zayıf seyrini sürdürüyor. Kapanmanın uzaması halinde ABD’nin kredi notu görünümünde revize gündeme gelebilir.
Trump bu olanlardan demokratları suçlarken, demokratlar uzun süreli bir kapanmayı istemiyor. İki tarafın uzlaşması kaçınılmaz, ancak kimin geri adım atacağını ilerleyen günler gösterecek. Bu durumun Amerikan toplumunu en doğrudan etkileyeceği sonuç ise kitlesel işten çıkarmalar veya işine devam edenlerin maaşlarını bir süre alamaması ve bunun tüketim harcamalarında düşüşe, güvende azalmaya ve belirsizliklere neden olmasıdır.
Kaynak: AA / Prof. Dr. Elif Nuroğlu, Türk-Alman Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
