İstihbarat ve Yapay Zekânın Askeri Sağlık Hizmetlerindeki Rolü

Operasyonel ve taktiksel anlamda hayati derecede önemli olan sağlık istihbaratı, operasyon bölgesine gönderilen askeri personelin sağlığını etkileyecek bulaşıcı hastalıkları, bölgenin çevresel tehdit unsurlarını, hayvanlardan ve gıdalardan geçebilecek endemik hastalıkları önceden tespit ederek birliklerin korunmasını sağlamaktadır. Sağlık istihbaratı sonucu önceden elde edilen verilerle sadece birliklerin değil sivil ve dost kuvvetlerin sağlıkları da korunmaktadır.

İnsanlık tarihi boyunca dünya ekonomik, sosyal, kültürel, teknolojik değişim ve gelişmelere sahne olmuş, her alanda olduğu gibi istihbaratın kapsamı ve istihbarat elde etme yöntemleri de bu gelişme ve değişimlerden etkilenmiştir. İstihbaratın dönüşümü, gelişimi ve kapsamı bilhassa savaşın dönüşümü ile paralellik göstermektedir. Zira her devlet, savaşları kazanmak veya olası her savaşa hazır olmak için istihbarata ihtiyaç duyar.

Tarihsel olarak savaşın dönüşümü 15. yüzyılda barutun savaş meydanlarında kullanılmasıyla başlamıştır. Bu dönemde savaş, daha önceki zamanlarda sahip olduğu bölgesel ve küçük olma özelliğini kaybetmiştir. Savaşların düşman devletlerin muharebe sahasında karşılaştığı klasik cephe savaşına dönüşmesiyle I. Nesil Savaş dönemi başlamıştır. Bu dönemde personel ve silah sayısının az olması savaşı sınırlamış, bu sınırlama 18. yüzyılda Fransız İhtilali ile başlayan modern savaşlar dönemiyle kalkmıştır. Bu gelişmenin altında yatan nedenler, Sanayi Devrimi ve ulus bilincinin yayılmasıdır. Sanayi Devrimi ile birlikte makineli tüfekler gibi yeni teknolojilerin orduların kullanımına girmesi silah sayısını ve ateş gücünü, ulus bilinci temelinde oluşan zorunlu askere almalar ise askeri personel sayısını arttırmıştır.

II. Nesil Savaş dönemindeki muharebelerde amaç, küçük kazanımlar elde etmekten ziyade düşmanı tamamen yok etmektir. Her iki dönemdeki istihbarat faaliyetlerinin alanı, savaşın ana unsuru olan düşman ordularının ateş gücü ve muharip personel sayısı bilgilerine ulaşmak ile sınırlı olmuştur. Bu bilgiler, devletlerin düşman devletlere karşı askeri plan ve strateji üretmesine yeterli gelmiştir. Yüksek ateş gücünün ve personelin çok kullanıldığı II. Nesil Savaş döneminde askere olan ihtiyacın artması ve savaş maliyetinin çok artması mevzi savaşlarının sonunu getirmiştir.

Birinci Dünya Savaşı sonuna denk gelen bu dönemden sonra mevzi savaşlarının yerini manevra savaşları almıştır. Manevra savaşında düşmanı yok etmekten ziyade düşmanın zayıflatılarak teslim olması amaçlanmıştır. Bunu gerçekleştirebilmek için de orduların süratli manevra yapabilme imkân ve kabiliyetine sahip olması gerekiyordu. Silah sistemleri, uçak gemileri ve savaş uçaklarındaki teknolojik gelişmeler, harekât alanlarında manevra kabiliyetine olanak sağlamış ve muharebe alanlarını daha da genişletmiştir. Ne var ki 1990’lardaki gelişmeler savaşı daha da farklı bir noktaya getirmiştir.

9-10 Kasım 1990 Berlin Duvarı’nın yıkılması, 16 Ocak 1991’de Körfez Savaşı’nın başlaması, 20 Aralık 1991’de Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla yaşanan siyasal, ekonomik, kültürel ve sosyal değişimler, uluslararası ilişkilerin gelişmesine, ideolojik farklılıkların oluşturduğu kutuplaşmanın azalmasına, farklı kültürlerin, inançların tanınmasına, bunun sonucunda devletler arasındaki ilişkilerin artması ve sınırların ortadan kalkmasına sebep olmuştur. Bu dönemde IV. Nesil Savaş dönemi başlamıştır.

IV. Nesil Savaş; ayaklanmaya benzeyen, klasik savaş tabirine uymayan, savaş ile barışın arasına sıkışmış, muharebe alanı ve yeri belirsiz, halk-asker ayrımının ortadan kalktığı, tarafların sadece devletler olmadığı devlet dışı aktörlerin de olduğu, klasik gerilla harekâtının ve terörizmin modernize edildiği Soğuk Savaş sonrası dönemini yansıtan bir savaştır. Bu dönemde aynı zamanda manevra savaşları da gerçekleşmektedir.

III. ve IV. Nesil Savaş dönemleri incelendiğinde muharebe alanlarının genişlediği ve belirsizleştiği görülmektedir. İstihbarat faaliyetlerinin kapsamı ve yöntemleri de bu değişikliklere uyum sağlayarak genişlemekte ve çeşitlenmektedir. Devletler, güvenlikleri ve istikrarları için yalnız savaş zamanında değil barış zamanında da istihbarat faaliyetlerine her iki savaşın yaşandığı bu dönemde ihtiyaç duymaktadırlar. Çünkü savaş ile barış bu dönemde birbirinden ayrılamamaktadır.

Sonuç olarak, savaşın mevzi savaşından çıktığı ve çok boyutlu bir hal aldığı İkinci Dünya Savaşı ve sonrasında devletler taktik, operasyonel ve stratejik seviyede ulusal güvenlikleri için karar alma aşamasında sadece muharip askeri alanlardan gelen verilere değil, tüm alanlardan gelen verilere ihtiyaç duymaktadırlar. Bu alanlardan biri de sağlık alanıdır. İstihbarat faaliyetleri kapsamında sağlık alanının, ulusal güvenlik ve ekonomik istikrarın sağlamanın yanı sıra orduların harekâtı sırasında, öncesinde ve sonrasındaki planlama ve karar verme aşamasında da önemli yeri vardır.

SAĞLIK İSTİHBARATININ TARİHSEL SÜRECİ

Savaşlarda düşmanın muharip gücü ile bilgilerin karar alma sürecinde yetersiz kalması üzerine sağlık ve istihbaratın yolları İkinci Dünya Savaşı’nda kesişmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nda ve sonrasında sağlık alanında yapılan istihbaratın önemini anlayan Amerika Birleşik Devletleri, bu görevin içeriğini ve kapsamını daha da genişleterek ulusal ve uluslararası güvenlikte kullanmaktadır.

Sağlık istihbaratı, İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD’nin sahra talimnamesinde yaptığı değişiklikle Askeri Sağlık Dairesi Başkanlığı’na (The Army Surgeon General), bulundukları bölgedeki halkın sağlığı hakkında rapor yazma görevini vermesiyle başlamıştır. Tabip subaylar, insan istihbaratı faaliyetiyle bu görevi atandıkları bölgelerdeki halkın sağlığı hakkında bilgiler toplayarak gerçekleştirmişlerdir. Savaşın ilerleyen safhalarında ABD askerleri, düşman sağlık personelini sorgulayarak birlikler hakkında bilgi elde etmişlerdir. Bu görevlere ilaveten tabip subaylara istihbarat eğitimi de verilerek Almanların biyolojik savaş planları hakkında bilgi elde etmeleri istenmiştir.

Devamı M5 Dergisi Eylül 2019 Sayısında…